موعود پایگاه اینترنتی موعود
سوره نور، سوره ای است که مباحث آن عمدتاً پیرامون اخلاق و احکام خانواده و مقابله با ساختار شکنان خانواده می‌باشد. دقت در مفاهیم الفاظ این سوره، پرده از برخی از اسرار و زیبائی های ارتباط تنگاتنگ این سوره با مباحث خانواده و سپس ارتباط مباحث خانواده با موضوع مهدویت و سبک زندگی مهدوی بر می دارد.
اول: در آیه نخستین این سوره می خوانیم:
«سُورَهٌ أَنْزَلْنَاهَا وَ فَرَضْنَاهَا وَ أَنْزَلْنَا فِیهَا آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ.» (۱)
«این سوره، سوره ای است که آن را فرو فرستادیم و (دستوراتش را) واجب ساختیم و در آن آیاتی روشن نازل کردیم تا شاید متذکر شوید.»
توضیح: تنها سوره ای از قرآن کریم که ابتدای آن لفظ «سوره» وارد شده این سوره است. کلمه سوره از ماده «سور» به معنای دیوار دور شهر و قلعه که آن را جدا می‌کند، می‌باشد و چون مباحث این سوره مربوط به خانواده است و خانه محل زندگی یک خانواده با دیواری جدا شده و حریم آن مشخص می‌گردد، در آیه اولش واژه «سوره» آمده است.
از طرفی در زبان عرب، به دستبند نیز که مایه ی زیبایی و آراستگی است، «سِوار» گفته می‌شود و از آنجا که وجود خانواده، سبب زینت یک جامعه و قوام آن می‌شود، این سوره با واژه ی «سوره» شروع می‌شود و بیانگر این مطلب است که: « جامعه ی زیبا، جامعه ای است که در آن نظام خانواده مقدس شمرده شده و افراد آن خانواده دار و تربیت یافته باشند.»
دوم: خداوند در قرآن تنها این سوره را واجب شمرده (فَرَضناها) – هر چند اطاعت از همه ی دستورات قرآن واجب است – و این به خاطر آن است که اهمیت دادن به قوانین خانواده و حفظ حریم آن بسیار لازم و ضروری می‌باشد.
و چون واژه ی «فرض» به معنای ثابت است، اشاره به این مطلب دارد که رعایت محتوای این سوره سبب استواری، استحکام بخشی و ثبات انسان و جامعه می‌گردد.
آری، خداوند حفظ حریم دژ خانواده را واجب کرد تا انسان ها از تنهایی و مشکلات زندگی به آن پناه برند و اگر می‌بینیم خداوند برای خطاهایی چون زنا و یا حتی تهمت زدن به زنا، مجازات شدیدی قرار داد، به خاطر حفظ قداست و حریم خانواده است.
شهید مطهری (ره) در مقدمه ی تفسیر سوره نور می فرمایند:
«بیشتر آیات سوره ی نور درمورد مسائل مربوط به عفاف است. تعبیر: «سوره أنزلناها» که تنها این سوره با چنین تعبیری آغاز می‌شود، و تعبیر «فَرَضناها» این مطلب را می فهماند که مسائل مربوط به عفاف بسیار جدی است، یعنی درست عکس بشر امروز که در جهت آزادی جنسی گام بر می دارد، قرآن این مسائل را مهم می‌شمارد و این نشان می دهد که این قوانین، تغییر ناپذیر است و مقتضیات زمان آن را تغییر نمی دهد و نمی تواند تغییر دهد، این ها جزء اصول زندگی بشر است.» (۲)
سوم: امام صادق (ع) عنایت ویژه ای به این سوره داشتند و فراگیری آن را بویژه برای دختران و زنان لازم می‌شمردند و می فرمودند:
«حَصِّنوا أموالَکُم و فُرُوجَکم بتلاوَه سورَه النّور و حَصِّنُوا بِها نِساءَکُم فَإنَّ مَن أدمَنَ قِراءَتَها فی کُلِّ یَومٍ أو فی لَیلَهٍ لَم یَزنِ أحدٌ مِن أهلِ بَیتِه أبَداً…» (۳)
«اموال و پاکدامنی تان را با تلاوت سوره نور حفظ کنید و با آن زنانتان را محافظت نمایید. پس هر کس بر خواندن آن هر روز یا هر شب مداومت داشته باشد احدی از خانواده اش هرگز دچار عمل منافی عفت نمی‌شود…»
در این سخن، امام صادق (ع) از واژه ی «حَصِّنُوا» که از ریشه ی حِصن به معنای دژ و قلعه است، استفاده نموده‌اند، چرا که مباحث این سوره عمدتاً در موضوع حصن خانواده و دژ تربیتی محافظ انسان است؛ سپس می فرمایند: اموال و پاکدامنی خویش را با تلاوت این سوره محافظت کنید و این نشان می دهد که:
اولاً یکی از آثار وضعی تلاوت این سوره، تحت الحفظ قرار گرفتن اموال، اولاد و ناموس انسان از خطرات است و ثانیاً نشانگر ارتباط عمیق این سوره با حفظ نهاد خانواده می‌باشد، چرا که محور مباحث این سوره درباره ی مباحث خانوادگی و پرهیز از آسیب های خطر آفرین برای استحکام خانواده است.
چهارم: در یک نگاه کلی می توان آیات سوره ی نور را در چندین بخش مهم تقسیم نمود:
* مباحث خانوادگی (در آیاتی چون: ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۲۶، ۲۷، ۲۸، ۲۹، ۳۰، ۳۱، ۳۲، ۳۳، ۳۴، ۳۵، ۵۸، ۵۹، ۶۰، ۶۱)
* مباحث توحیدی (در آیاتی چون: ۲۴، ۳۴، ۳۵، ۳۸، ۴۱، ۴۲، ۴۳، ۶۴ …)
* مباحث مهدوی (در آیاتی چون: ۵۲، ۵۴، ۵۵، ۵۶، ۶۴، ۶۳ …)
پنجم: در این سوره ی مبارکه چهارده مرتبه از واژه ی «بیوت» استفاده شده است.
واژه ی «بیت» به پناهگاه شبانه انسان اطلاق می‌شود و «بات» و «بیتوته» یعنی شب را در مکانی به صبح رساندن و یا شب را با برنامه عبادی و هدف دار به صبح رسانیدن. خداوند متعال کعبه را «بیت الله» و «بیت العتیق» نامگذاری کرد و از همگان خواست تا به سوی او هنگام عبادت (بویژه در شب) توجه کنند، پس با توجه به معنای لغوی بیت، لازم است همه ی ما در خانه، دارای برنامه ی هدف دار برای زندگی باشیم.
ششم: در این سوره به بیوت الهی نبی اکرم (ص) و اهل بیت اشاره شده است، چنانچه می فرمایند: «فی بیوتٍ أذن الله ان تُرفَعَ…» و در سوره ی احزاب خاندان پیامبر (ص) به «اهل بیت» مشهور شدند و خداوند در مورد ایشان فرمود:
«إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.» (۴)
«همانا خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک کند.»
هفتم:در این سوره بعد از آیه ی معروف:
«الله نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاهٍ….»
«خداوند نور آسمان ها و زمین است، مثل نور او مانند چراغدانی است…»
آمده است:
«فی بُیُوتٍ أذن اللهُ ان تُرفَعَ و یُذکَرَ فیها اسمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فیها بِالغُدوِّ و الآصالِ.» (۵)
«(این نور) در خانه هایی است که خداوند اذن داده رفعت یابند و نام او در آنها برده شود و صبحگاهان و شامگاهان در آنها تسبیح او گفته شود.»
که می تواند بیانگر ارتباط تنگاتنگ بین آیه ی توحیدی «نور» و آیه ی پس از آن که سخن از «بیوت اولیای الهی» به میان آورده باشد و بدین سان رابطه ی عمیق اصل توحید با اصالت خانوادگی و خانواده داری را بیان می‌کند.
هشتم: با دقت در مضامین این سوره در می‌یابیم بیشترین حجم آیات آن مربوط به آسیب شناسی خانه و خانواده و راهکارهای حقوقی و اخلاقی انسجام بخشی و عدم تخریب و فروپاشی نظام خانواده می‌باشد؛ مباحث این سوره پیرامون، مجازات زنا و تهمت به زنا، مذمت این گناه بزرگ، ملاعنه، ممنوعیت نگاه حرام، وجوب حجاب و عفاف، لزوم پوشش زینت زنان در برابر نامحرم، تأکید بر ازدواج، استیذان، (۶) نهی از اجبار زنان بر بی عفتی و… می‌باشد.
نهم: اما نکته بسیار مهمی‌که محل بحث ماست، اینکه خداوند پس از تبیین یک سلسله احکام خانواده، به طرح «مسأله مهدویت» پرداخته و می فرماید:
«وَعَدَاللهُ الَّذین آمَنوا مِنکم و عَمِلُوا الصّالحاتِ لَیستخلِفَنَّهم فی الأرضِ کما استخلَفَ الَّذین مِن قَبلِهِم و لَیُمَکِنَنَّ لَهُم دینَهُم الَّذی ارتَضی لَهُم و لَیُبَدِّلنّهم مِن بَعدِ خَوفِهم أمناً یَعبُدونَنی لا یُشرِکُونَ بی شیئاً و من کَفَرَ بَعد ذلکَ فأولئِکَ هُمَ الفاسِقُون.» (۷)
«خداوند به کسانی که از شما ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند وعده می دهد که قطعاً آنان را حکمران روی زمین خواهد کرد. همان گونه که به پیشینیان آنها خلافت روی زمین را بخشید و دین و آیینی را که برای آنان پسندیده، پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت و ترسشان را به آرامش و امنیت مبدل می‌کند آنچنان که تنها مرا می پرستند و چیزی را شریک من نخواهند ساخت و کسانی که پس از آن کافر شوند آنها فاسقانند.»
در روایات در تفسیر این آیه آمده است: «نَزَلَت فی المهدی (ع)» (۸)
«این آیه درباره حضرت مهدی (عج) نازل شده است.»
همچنین در زیارتی که از امام صادق (ع) درباره ی روز عاشورا وارد شده است حضرت با اقتباس از این آیه درباره ی دوری عدالت گستری امام زمان (عج) می فرمایند:
«وَاجعَل لهم أیاماً مشهورهً و أیّاماً معلومهً کما ضَمِنتَ لأولیاءِکَ فی کتابِکَ المُنزَل فَإنَّکَ قُلتَ: « وَعَد اللهُ الّذین آمَنوا مِنکُم…» أللهمَّ أعلِ کَلِمَتَهُم یا لا اله الا انتَ یا لا اله الا انتَ یا لا اله الا انتَ یا أرحم الراحمین.» (۹)
«خداوندا! برای ایشان (اهل بیت (ع)) روزگاری معلوم و آشکار قرار بده. همانگونه که آن را در کتابت برای اولیائت تضمین کرده و فرموده ای: « خداوند به مؤمنین از شما وعده داد…» خدایا! ای آنکه جز تو معبودی نیست، امر ایشان را برتری بخش، ای مهربان ترین مهربانان.»
دهم: امتزاج و ترتیب مباحث خانواده و سپس طرح آیه مهدویت در این سوره بیانگر ارتباط تنگاتنگ فرهنگ انتظار و مهدویت با اصالت خانوادگی و استحکام بنیان خانواده و توجه به «بیت» می‌باشد.
به عبارتی می توان نتیجه گرفت اصالت های خانوادگی و رعایت احکام خانواده چون: ازدواج، کنترل چشم، روابط سالم خانوادگی و حیا و عفت زمینه تحقق وعده الهی و تشکیل حکومت جهانی آخرین ذخیره الهی را فراهم می‌کند و کسانی که لیاقت و توانایی پاک زیستی و اداره یک خانواده را داشته باشند، لیاقت مشارکت در اداره جهانی پاک و عاری از هر نوع ظلم و تباهی را خواهند داشت.
یازدهم: انسان های صالح و تربیت یافته در خانواده های اصیل شایستگی پذیرش ولایت و امامت پیشوای آسمانی چون حضرت مهدی (ع) را دارند، به همین دلیل در نظام سیاسی و فرهنگ علوی، یکی از ملاک های گزینش افراد شایسته، تربیت یافتن و برخاستن آنان از «بیوت صالحه» می‌باشد، چنانچه حضرت علی (ع) در نامه ای به مالک اشتر فرمودند:
«ثُمَّ الصَق بِذَوِی المُرُؤاتِ و الأحسابِ و اهلِ البیوتاتِ الصّالِحَه و السَّوابق الحَسَنَهِ...» (۱۰)
«(در انتخاب کارگزاران خود) با آنانکه خانواده دار ترند و شخصیت حساب شده دارند و از خاندانی پارسا و صالحی و با سوابقی درخشانند ارتباطی نزدیک تر برقرار کن (و آنان را برگزین)».
منابع:
۱. نور/ ۱.
۲. آشنایی با قرآن، تفسیر سوره ی نور
۳. وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۵۲.
۴. احزاب / ۳۳
۵. نور/ ۳۶.
۶. اجازه خواستن هنگام ورود به خانه و رعایت حریم خانه
۷. نور/ ۵۵.
۸. بحار، ج ۵۱، ص ۵۳.
۹. همان، ج ۹۸، ص ۳۱۱.
۱۰. نهج البلاغه، نامه ۵۳.
نیلی پور، مهدی؛ خانواده مهدوی
