موعود پایگاه اینترنتی موعود
- اشاره:
برای عموم جوانان دیروز، جوانان دهه‌های سی و چهل که اهل کتاب و درس مذهبی بودند نام ماهنامه «مکتب اسلام»، «نسل نو»، منشورات «در راه حق» و حضرات آقایان علی دوانی، ناصر مکارم شیرازی، محمود حکیمی، باهنر، داوود الهامی، غلامرضا سعیدی، جعفر سبحانی، خسروشاهی، علی قائمی و دیگران آشناست. گویی با این نام‌ها و عناوین زندگی کرده‌اند. در آن سال‌های خوف و خطرهر برگ کاغذی که ازاسلام و اخلاق و معرفت مذهبی سخنی داشت کیمیا بود و عزیزتر از جان. شاید به همین خاطر است که در پستوخانه و قفسه‌های کتابخانه شخصی جوانان سابق این آثار همچنان به چشم می‌خورند.
بر آن شدیم تا برای «جوانان امروز» گزیده‌ای از خواندنی‌های «جوانان دیروز» را منتشر کنیم. بوی دین و دینداری، پروای مبارزه و مجاهده و انگیزه تبلیغ و تربیت از میان سطور این آثار به مشام می‌رسد، چنان‌که عطر آن مشام امروزیان را نیز می‌آراید.
یاد همه آن مردان مرد را که اینک در میان ما نیستند گرامی می‌داریم. مردانی چون شهید باهنر، شهید سعیدی، شهید بهشتی، مرحوم داوود الهامی و علی دوانی که در واقع معلمان جوانان دیروز و امروزو فردا هستند.
این بحث بسیار جالب در سه قسمت مورد مطالعه قرار می‌گیرد:
۱. نفوذ سیاسی اسلام در کشورهای اروپا و سیطره دولت‌های مسلمان به وسیله لشکرکشی و غیر آن.
۲. نفوذ معنوی اسلام در مردم اروپا، یعنی کیفیت مسلمان شدن و انتشار دین اسلام در آن منطقه.
۳. نفوذ تمدن اسلام مانند تأثیرات فرهنگی، علمی، صنعتی و هنری، معمای و امثال آن. در این مقاله قسمت اول این بحث مورد توجه ماست و چون این موضوع در دو قسمت دیگر که هدف اصلی ما را تشکیل می‌دهد تأثیر فوق‌العاده‌ای دارد نخست به مطالعه آن پرداخته‌ایم.
- قرن اول هجری
نخستین قسمت اروپا که در تحت سیطره دولت‌های اسلامی قرار گرفته‌است، بر حسب مأخذ ما؛ داغستان است در سال ۲۴ هجری در زمان خلافت عمر لشکریان اسلام این منطقه را از دست ساسانیان گرفتند و از سال ۴۱ تا پایان قرن اول و همچنین تا سال ۱۳۲ در تحت نفوذ امویان و پس از آن در دست عباسیان بود. لشکر اسلام در این قرن چند بار در حدود سال‌های ۴۹، ۵۵ و ۶۱ هجری به منطقه بالکان رسیده و شهر قسطنطنیه را مورد حمله قرار دادند و هم از این قرن (سال ۹۲ هجری) سردار بزرگ اسلامی طارق بن زیاد به همراهی موسی بن نصیر از آفریقا عبور کرده و پس از عبور تنگه‌ای که بعدها به نام طارق معروف شد وارد اسپانیا شدند و تا سال ۱۰۰ یعنی پایان قرن اول تمام شبه جزیره (ایبری) اسپانیا و پرتقال به تصرف لشکریان اسلام در آمد.
- قرن دوم
مسلمانان در تمام این قرن، بر اسپانیا حکومت می‌کردند و زد و خوردهای مسیحیان و شورش‌های محلی آنان تأثیری در ثبات و استحکام زمامداری رداران اسلامی نداشت به خصوص که در این قرن مسلمانان به کشور فرانسه نیز وارد شدند، نخست حربن عبدالرحمن سردار اسلامی اسپانیا در اول قرن دوم و بعد از آن به تدریج سمح بن مالک که از رجال پاکدامن و مورد علاقه خاص عمر بن العزیز خلیفه عادل اموی بود و بعد عبدالرحمن بن عبدالله یمنی سردار شجاع و مدبر اسلامی. مناطق ناربونه، تولوز، کارکاسو، لیون و بردو که از مناطق جنوبی فرانسه است تصرف کرده از سلسله جبال پیرنه گذشتند. متأسفانه در وسط قرن دوم سیطره مسلمانان در فرانسه پس از ۴۳ سال پایان یافت.
لشکریان اسپانیا به سرداری همین فرماندهان در این قرن به ایتالیا، جزایر بالئار در مدیترانه، کورسیکا، جزایر سیسیل، مالت، سردانیه حمله کردند و در همین قرن نیز قبرس روس (روزیا) در تصرف مسلمانان در آمد.
- قرن سوم
مناطق اطراف دریای مدیترانه به طور کلی در این قرن، به علت پایگاه‌هایی که مسلمانان در تونس و جزیره سیسیل به دست آورده بودند مورد توجه مسلمین بود. ایتالیا چندین بار مورد حمله قرار گرفت شهرهای برندیزیوم، تارنتوم باربوم، بتونتوم تصرف شد به علاوه لشکریان مسلمان اسلامی در این قرن از جبال آلپ گذشته و به سویس رسیدند. و از طرف شمال ایتالیا را مورد حمله قرار دادند همین طور صقلیه، مالت، کرت در دریای مدیترانه و سواحل پروانس در فرانسه تصرف مسلمانان بود ولی مسلمین در اواخر این قرن قبرس را از دست دادند.
- قرن چهارم
قرن چهارم را قرن شورش‌ها و زد و خوردهای گوناگون، میان مسیحیان اروپا مانند فرانک‌ها و امپراطوران روم شرقی و میان حکومت‌های اسلامی مثل امویان قرطبه در اسپانیا فاطمیون، بنی ساج حاکمین آذربایجانی داغستان و بنی اغلب باید دانست مسیحیان در اسپانیا پیشرفت کندی را شروع کردند.
- قرن پنجم
در این قرن مسلمانان در نواحی بالکان و مدیترانه به پیشرفت‌های زیادی نایل شدند و تقریباً تمام جزایر بالئار، سردانید، صقلیه، مالت، جزایر اژه در مدیترانه و لماسیا و تراکیه در بالکان به تصرف مسلمین درآمد، یکه‌تاز این میدان در این قرن خلفای فاطمی مصر بودند که مستقیماً خودشان و یا سرداران آن‌ها مثل بنی‌کلب حکم‌روایی می‌کردند.
- قرن ششم و هفتم
این دو قرن را قرن استقرار و آرامش و در اسپانیا دو قرن عقب‌نشینی مسلمان‌ها باید نامید. در پایان قرن هفتم قسمت اعظم اسپانیا به دست مسیحیان بود. در قفقاز مسلمانان به پیشرفت‌هایی نایل شده، در بند باب الابواب به وسیله ایلخانان ایرانی تصرف شد.
جنگ‌های صلیبی در این دو قرن نقش مهمی در دست به دست شدن مناطق اروپایی ترکیه (قسطنطنیه) داشت. قفقاز و ارمنستان نیز به تدریج تحت سیطره مسلمانان قرار می‌گرفت.
- قرن هشتم
از اسپانیا یعنی اندلس محبوب مسلمانان جز قسمت کوچکی که تحت سیطره بنی نصر بود چیزی در دست مسلمین باقی نمانده و در مدیترانه نیز مسلمین فعالیتی ندارند. ولی از طرف جنوب اروپا عثمانیان پیش می‌روند. تمام جنوب رود دانوب در بالکان و منطقه افلاق و جزایر ایونیه و متصرفات روم شرقی به دست عثمانیان افتاده. در قفقاز نیز آل جلایر و امراء قره قوینلو و سپس امیر تیمور تقریباً تمام قفقاز جنوبی را متصرف شده‌اند و از طرفی از ناحیه دربند (باب الابواب) گذشته (استپ)های روسیه تحت فرمان مغولان مسلمان درآمده است.
- قرن نهم
این قرن آخرین قرن حکومت دولت‌های اسلامی‌بر اسپانیاست. در سال ۸۹۸ هجری چراغ نیمه روشن اسلام در این سرزمین که به دست پادشاهان بنی‌نصر افروخته بود خاموش شد و دوران تاریک تفتیش عقاید که از ننگ‌های تاریخ بشریت است و صفحات آن از قتل‌ها، غارت‌ها، جنایات، تبعیدها و شکنجه‌ها مالامال است شروع شد.
ولی عثمانیان همچنان پیش می‌روند. اوترانتو در ایتالیا، بوسنی و صربستان و افلاق (یوگسلاوی) شبه جزیره کریمه در روسیه، سالونیک؛ قسطنطنیه، آتن پایتخت یونان و آلبانی را متصرف شده‌اند و بزرگ‌ترین امپراطوری‌های جهان را به وجود آورده‌اند.
- قرن دهم
این قرن نیز ستاره حکومت آل عثمان می‌درخشد. در حالی که آخرین فردهای مسلمانان اندلس در چنگال دژخیمان (انگیزه‌سیون) محاکم تفتیش دست و پا می‌زدند قسمت عمده مجارستان، ملداوی و طولون به تصرف عثمانیان در می‌آید فرماندهان تاتارقرم تا مسکو پایتخت روسیه پیش تاختند و تمام شبه‌جزیره کریمه و تنگه کرچ و دونتس را متصرف شدند.
- قرن یازدهم و دوازدهم
دیگر دامنه نفوذ و اقتدار دولت‌های اسلامی‌به نهایت درجه خود رسیده است. نزدیک یک قرن در جا زدن و سپس تنزل و انحطاط ….
در این قرن آخرین دسته مسلمانان به سال ۱۰۱۸ از اسپانیا اخراج شدند. کرت پودولیا از لهستان به تصرف عثمانی‌ها درآمد ولی مجارستان و موره و سپس پودولیا از دست آن‌ها خارج شد. دست نشاندگان عثمانی در روسیه نیز به عقب‌نشینی تدریجی پرداختند. دولت عثمانی حالت دفاع به خود گرفته است. در قرن دوازدهم دست عثمانی از اکثر مناطق روسیه کوتاه شد و در بند (باب‌الابواب) و باکو بین روسیه و ایران دست به دست گردید.
- قرن سیزدهم
اگرچه نحس بودن عدد سیزده یک خرافه است، ولی خودمانیم، قرن سیزده نحس است و ابتدای زوال قدرت‌های اسلامی محسوب می‌شود.
بوسنی، افلاق، بسارابی، ملداوی، بلغارستان و یونان از تصرف عثمانی خارج می‌شود، و از بالکان فقط آلبانی، صربستان جنوبی، مقدونیه، در تصرف آن‌ها باقی است. داغستان را روس‌ها در ۱۲۲۸ از ایران می‌گیرند. جزایر اژه نیز بن عثمانی‌ها و دولت یونان تقسیم می‌شود قبرس را انگلیسی‌ها متصرف می‌شوند. تمام متصرفات عثمانی در روسیه از دست می‌رود در سایر قسمت‌های ممالک اسلامی نیز تجزیه‌های عظیمی صورت می‌گیرد که از حدود بحث ما خارج است.
- قرن چهاردهم ـ قرن ما
آخرین دولت اسلامی اروپا دولت آلبانی بود که اکنون به صورت یک کشور کمونیستی درآمده و تنها منطقه اروپا که در تحت نفوذ یک حکومت مسلمان است قسمت اروپایی ترکیه است (اسلامبول و چند جزیره در دریای اژه یعنی ایمروز و بوزکادا) و دیگر هیچ …
مسلمان در اروپا فراوان است و در بحث جهان اسلام مورد مطالعه واقع خواهد شد باید دانست که نیمه دوم قرن چهاردهم را (نیم قرن آزادی) باید نامید. هر چند که اکنون هیچ کشور مسیحی در تصرف مسلمانان نیست ولی کشورهای اسلامی هم که به طور رسمی تحت حکومت اروپاییان باشند معدودند و در چند سال اخیر کشورهای مسلمان متعددی از تحت سلطه اروپاییان بیرون آمده‌اند. پاکستان، اندونزی، مراکش، تونس و پاره‌ای دیگر از کشورهای آفریقایی اما با کمال تأسف، الجزایر دلیر و سرفراز هنوز به کسب استقلال کامل نایل نشده است هیچ ملتی در تاریخ جهان مسلماً برای آزادی خود به قدر مردم الجزایر قربانی نداده و مجاهده نکرده است.
افتخار بر تو ای کشور دلیران مسلمان…! افتخار بر تو ای افتخار مسلمانان و بشر…
پی‌نوشت:
٭ برگرفته از ماهنامه مکتب اسلام، ش ۱۲، آبان ۱۳۳۷.
ماهنامه موعود شماره ۷۴
