رنگ و بوی گل

 مؤلّف ارجمند کتاب مکیال المکارم، در بخش چهارم کتاب خود جمال و زیبایی حضرت مهدی‏(ع) را به عنوان یکی از ویژگی‏ها و خصایص آن حضرت که مایه لزوم دعا برای ایشان است، برشمرده و می‏نویسد:
 بدان که مولای ما حضرت صاحب‏الزمان‏(ع) زیباترین و خوش صورت‏ترین مردم است؛ زیرا که شبیه‏ترین مردم به پیغمبر اکرم‏(ص) است.۱

از بررسی روایات و مطالعه حکایات نیک‏بختانی که توفیق زیارت آن امام را یافته‏اند نیز برمی‏آید که قامت و رخسار نازنین امام‏عصر(ع) در کمال زیبایی و اعتدال بوده و جزء جزء سیمای مبارکش دل‏ربا و خیره‏کننده است:

 قیامت قامت و قامت قیامت
قیامت کرده‏ای ای سرو قامت
 مؤذن گر ببیند قامتت را
به قد قامت بماند تا قیامت

آری، همین قامت رعنا و رخسار دل‏ربا بوده است که موجب شده هزاران عاشق دل‏سوخته در آغاز هر صبح با زاری و التماس از خدای خود بخواهند که:

خداوندا! آن چهره زیبا و جمال دل‏آرا را به من بنمای و چشمان مرا با یک نظر به او روشنایی بخش.۲
آن حضرت، افزون بر همه زیبایی‏های ظاهری، جامع همه کمالات روحی و سجایای اخلاقی نیز هست و همین امر نیز موجب شده که ایشان از نظر خلق و خو نیز شبیه‏ترین مردم به پیامبر گرامی‏(ص) باشد.

از آنجا که آشنایی بیشتر با صفات و خصال یوسف زهرا، حضرت مهدی‏(ع) می‏تواند موجب انس و ارتباط شیعیان با آن عزیز غایب از نظر باشد، در اینجا با بهره‏گیری از کلمات معصومان‏علیهم السلام و حکایات نقل شده از تشرف یافتگان، به بررسی این موضوع می‏پردازیم. باشد تا به مصداق وصف العیش نصف العیش ما هم از آن جمال دل‏آرا بهره‏مند شویم.

۱. سیمای ظاهری
روایات فراوانی در توصیف جمال دل‏آرای آخرین حجت خدا، حضرت مهدی‏(ع) رسیده است که در مجموع می‏توان آنها را به دو بخش تقسیم کرد:

دسته اوّل، روایاتی که به توصیف کلی سیرت و صورت آن حضرت بسنده کرده و از ایشان به عنوان شبیه‏ترین مردم به رسول خدا(ص) یاد نموده‏اند که از آن جمله می‏توان به روایات زیر اشاره کرد:

۱. از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است که پیامبر گرامی اسلام‏(ص) فرمودند:
 مهدی از فرزندان من است. اسم او اسم من و کنیه او کنیه من است. او از نظر خَلق و خُلق، شبیه‏ترین مردم به من است. ۳
۲. احمد بن اسحاق می‏گوید: از امام حسن عسکری‏(ع) شنیدم که می‏فرمود:
 سپاس از آن خدایی است که مرا از دنیا نبرد تا آنکه جانشین مرا به من نشان داد، او از نظر آفرینش و اخلاق شبیه‏ترین مردم به رسول خداست. ۴

با توجه به این روایات می‏توان همه خصال و صفاتی را که در قرآن و روایات به پیامبر گرامی اسلام‏(ص) نسبت داده شده است، به وجود مقدس امام مهدی‏(ع) نیز نسبت داد.
روایاتی که به توصیف ویژگی‏های ظاهری پیامبر اکرم‏(ص) پرداخته‏اند فراوان‏اند، که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‏کنیم:

در روایتی که از امام محمد باقر(ع) نقل شده، ویژگی‏های ظاهری پیامبر خاتم‏(ص) چنین توصیف شده است:
رخسار پیامبر خدا سپید آمیخته به سرخی و چشمانش سیاه و درشت و ابروانش به هم پیوسته، و کف دست و پایش پر گوشت و درشت بود؛ بدان سان که گویی طلا بر انگشتانش ریخته باشد. استخوان دو شانه‏اش بزرگ بود، چون به کسی روی می‏کرد به علت مهربانی شدیدی که داشت با همه بدن به جانب او توجه می‏نمود. یک رشته موی از گودی گلو تا نافش روییده بود، انگار که میانه صفحه نقره خالص خطی کشیده شده باشد. گردن و شانه‏هایش به‏سان گلاب‏پاش سیمین بود. بینی کشیده‏ای داشت که هنگام آشامیدن آب نزدیک بود به آب برسد. هنگام راه رفتن محکم قدم برمی‏داشت که گویا به سرازیری فرود می‏آید، باری، نه قبل و نه پس از پیغمبر خدا کسی مثل او دیده نشده است.۵
دسته دوم، روایاتی که خصال و سیمای امام مهدی‏(ع) را به تفصیل بیان کرده و ویژگی‏های آن حضرت را یک به یک برشمرده‏اند. برخی از روایاتی که در این زمینه رسیده، به شرح زیر است:

از پیامبر گرامی اسلام‏(ص) در توصیف آن حضرت روایت شده است که:
 مهدی طاووس اهل بهشت است. چهره او مانند ماه درخشنده است. بر [بدن] او جامه‏هایی از نور است.
امام باقر(ع) از پدرش، از جدش روایت می‏کند که امام علی‏(ع) روزی، در حالی که بر بالای منبر بود، فرمود:
 از فرزندان من در آخرالزمان مردی ظهور می‏کند که رنگ [صورتش] سفید متمایل به سرخی و سینه‏اش فراخ و ران‏هایش ستبر و شانه‏هایش قوی است و در پشتش دو خال است، یکی به رنگ پوستش و دیگری مشابه خال پیامبر اکرم‏(ص). ۶

امام رضا(ع) نیز در بیان صفات و ویژگی‏های امام عصر(ع) می‏فرماید:
 قائم کسی است که در سن پیرمردان و با چهره جوانان قیام می‌کند و نیرومند باشد تا بدانجا که اگر دستش را به بزرگ‏ترین درخت روی زمین دراز کند آن‏را از جای برکند و اگر بین کوه‏ها فریاد برآورد صخره‏های آن فرو پاشد. ۷
آن حضرت در روایت دیگری، در پاسخ اباصلت هروی که از ایشان می‏پرسد: نشانه‏های قائم شما به هنگام ظهور چیست؟ می‏فرماید:

نشانه‏اش این است که در سن پیری است ولی منظرش جوان است به گونه‏ای که بیننده می‏پندارد چهل ساله یا کمتر از آن است و نشانه دیگرش آن است که به گذشت شب و روز پیر نشود تا آنکه اَجَلش فرا رسد. ۸

امام صادق‏(ع) نیز آن حضرت را این گونه توصیف می‏کند:
 او میانه بالاست، نه بسیار بلند قد و نه بسیار کوتاه قد؛ صورتی گرد، سینه‏ای فراخ، پیشانی سفید و ابروانی به هم پیوسته دارد؛ بر گونه راست او خالی است، چون دانه مشک که بر قطعه عنبر سائیده باشد.۹
ابراهیم بن مهزیار نیز که به شرف ملاقات امام مهدی‏(ع) رسیده است، در بیان خصال آن امام می‏گوید:
 او جوانی نورس و نورانی و سپید پیشانی بود با ابروانی گشاده و گونه‏ها و بینی کشیده و قامتی بلند و نیکو چون شاخه سرو و گویا پیشانی‏اش ستاره‏ای درخشان بود و برگونه راستش خالی بود که مانند مشک و عنبر برصفحه‏ای نقره‏ای می‏درخشید و بر سرش گیسوانی پرپشت و سیاه و افشان بود که روی گوشش را پوشانده بود و سیمایی داشت که هیچ چشمی‌برازنده‏تر و زیباتر و باطمأنینه‏تر و باحیاتر از آن ندیده است.۱۰

 2. سجایای اخلاقی
سجایا و مکارم اخلاقی امام مهدی‏(ع) را نیز به دو گونه می‏توان توصیف کرد: نخست، براساس آیات و روایاتی که در توصیف پیامبر گرامی اسلام‏(ص) رسیده‌اند؛ چرا که آن حضرت از نظر ویژگی‏های اخلاقی نیز شبیه‏ترین مردم به حضرت ختمی مرتبت‏(ص) است و دوم، براساس روایاتی که به طور خاص به توصیف سجایای اخلاقی آن حضرت پرداخته‏اند.
قرآن کریم در آیات متعددی به توصیف پیامبر خاتم‏(ص) پرداخته و آن حضرت را به دلیل ویژگی‏های برجسته و منحصر به فردش ستوده است که از آن جمله می‏توان آیات زیر را برشمرد:
۱. در نخستین آیه، خداوند کریم ویژگی نرم‏خویی پیامبر اکرم‏(ص) را یادآور شده و می‏فرماید اگر اینچنین نبودی مردم از پیرامون تو پراکنده می‏شدند:
 پس با بخشایشی از [سوی] خداوند، با آنان نرم‏خویی ورزیدی و اگر درشت‏خویی سنگدل می‏بودی، از دورت می‏پراکندند…۱۱
۲. در آیه‏ای دیگر، خداوند متعال به دلسوزی، احساس مسئولیت، خیرخواهی و مهر و محبت بی‏پایان رسول خاتم‏(ص) نسبت به امتش اشاره کرده، می‏فرماید:
 بی‏گمان پیامبری از [میان] خودتان نزد شما آمده است که هر رنجی ببرید، بر او گران است. بسیار خواستار شماست؛ با مؤمنان، مهربانی بخشاینده است. ۱۲
۳. یکی دیگر از آیات قرآن، رحمت بودن پیامبر اکرم نسبت به همه جهانیان را مورد توجه قرار داده، می‏فرماید:
 و تو را جز رحمتی برای جهانیان، نفرستاده‏ایم. ۱۳
۴. آیه دیگری از قرآن در مقام ستایش خلق و خوی بی‏نظیر پیامبر اسلام‏(ص) می‏فرماید:
 و به راستی تو را خویی است سترگ.۱۴
با توجه به آنچه گذشت می‏توان گفت: خاتم اوصیا نیز چون خاتم پیامبران مظهر نرم‏خویی، دلسوزی، خیرخواهی، مهر، محبت، گذشت و خلق و خوی شایسته و سترگ بوده و رحمتی برای همه جهانیان است.
در مورد خصال اخلاقی حضرت مهدی‏(ع)، به طور خاص، روایات متعددی از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده است، که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‏کنیم:
۱. ابن حماد در کتاب خود از یکی از راویان اهل سنت در مورد ویژگی‏های امام مهدی‏(ع) چنین نقل می‏کند:
نشانه مهدی این است که بر کارگزاران [دولت خویش] سخت‏گیر و با مستمندان بسیار بخشنده و مهربان است. ۱۵
۲. امام صادق‏(ع) نیز در پاسخ این پرسش که امام‏(ع) چگونه شناخته می‏شود، می‏فرماید:
[امام را] با آرامش و وقار … و نیز با حلال و حرام و نیازمندی مردم به او، در صورتی که او خود به هیچ کس نیاز ندارد [می‏توان شناخت]. ۱۶
۳. امام رضا(ع) در بیان ویژگی کلی امامان معصوم(‏ع) سخنان ارزشمندی دارند، که براساس آن می‏توان به توصیف امام مهدی‏(ع) نیز پرداخت، آن حضرت می‏فرماید:
او به مردم از خودشان سزاتر و از پدران و مادرانشان برای آنها دلسوزتر است. او از همه مردم در برابر خدا متواضع‏تر، و در عمل به آنچه خود بدان فرمان می‏دهد، سخت‏کوش‏تر، و در دوری گزیدن از آنچه که خود از آن نهی می‏کند، خوددارتر است. ۱۷
۴. آن حضرت در ادامه می‏فرماید:
 او با دو نشانه شناخته می‏شود: دانش [بی‏کران] و استجابت دعا و اینکه او از همه رویدادهایی که واقع می‏شوند، پیش از وقوعشان خبر می‏دهد. همه اینها به سبب پیمانی است که از سوی پیامبر خدا با او بسته شده و وی آن را به وسیله پدران خود از آن حضرت به ارث برده است. ۱۸
توصیف سیمای ظاهری و خصال روحی حضرت بقیه الله الاعظم ـ ارواحنا له الفداء ـ را با بخشی از کتاب منتهی‏الامال مرحوم شیخ عباس قمی‌به پایان می‏بریم.

این محدث بزرگ مفاد روایات مختلی را که در توصیف آن حضرت رسیده، گردآورده و در بیان اوصاف ایشان می‏نویسد:
همانا روایت شده که آن حضرت شبیه‏ترین مردم است به رسول خدا(ص)، در خَلق و خُلق، و شمایل او شمایل آن حضرت است و آنچه جمع شده از روایات در شمایل آن حضرت، آن است که آن جناب ابیض [سفید] است که سرخی به او آمیخته؛ و گندمگون است که عارض شود آن را زردی از بیداری شب، و پیشانی نازنینش فراخ و سفید و تابان است و ابروانش به هم پیوسته و بینی مبارکش باریک و دراز که در وسطش فی الجمله انحدابی [برآمدگی] دارد و نیکورو است و نور رخسارش چنان درخشان است که مستولی شده بر سیاهی محاسن شریف و سر مبارکش، گوشت روی نازنینش کم است. بر روی گونه راستش خالی است که پنداری ستاره‏ای است درخشان، [میان سرش فرقی گشوده شده مانند الفی که میان دو واو نشسته باشد] میان دندان‏هایش گشاده است. چشمانش سیاه و سرمه‏گون و در سرش علامتی است، میان دو کتفش عریض است، و در شکم و ساق مانند جدش امیرالمؤمنین‏(ع) است.

و رسیده است: حضرت مهدی‏(ع)، طاووس اهل بهشت است. چهره‏اش مانند ماه درخشنده است. بر بدن مبارکش جامه‏هایی است از نور. بر آن جناب جامه‏های قدسی و خلعت‏های نورانی ربانی است که متلألأ است به شعاع انوار فیض و فضل حضرت احدیت و در لطافت و رنگ چون گل بابونه و ارغوانی است که شبنم بر آن نشسته و شدت سرخی‏اش را هوا شکسته و قامتش معتدل و سر مبارکش مدور [است]، بر روی گونه راستش خالی است که پنداری ریزه مشکی است که بر زمین عنبرین ریخته [است]. هیئت نیکو و خوشی دارد که هیچ چشمی هیئتی به آن اعتدال و تناسب ندیده [است] صلّی الله علیه و علی آبائه الطاهرین.۱۸

با امید به آنکه خداوند متعال از سر لطف و رحمت بی‏انتهای خود، دیدار شبیه‏ترین مردم به رسول خدا(ص) را نصیب ما بندگان بی‏مقدار خویش نیز فرماید و همه ما را از عطر حضور آن یگانه دوران بهره‏مند سازد.

ماهنامه موعود شماره ۷۹