موعود پایگاه اینترنتی موعود
بر اساس برخی روایات اسلامی، گروهی از مردم جزو «ابدال» هستند؛ یعنی آنهایی که هرگز زمین از وجود پر برکتشان خالی نمی‌ماند. بدین جهت، برخی می‌پرسند اینان چه کسانی هستند، چند نفرند، از کدام شهر و دیارند، ویژگی‌های آنان کدام است، در کجا زندگی می‌کنند، و آیا در زمان غیبت امام مهدی(ع) نقشی دارند یا خیر؟
ماهیت ابدال
در این زمینه که ابدال چه کسانی هستند، نظرهای متفاوتی وجود دارد که در ذیل به آنها اشاره می‌شود:
الف ـ جانشینان پیامبران: یک نظر این است که ابدال، اوصیا و جانشینان پیامبران هستند، که پس از آنها زندگی می‌کردند. «خالدبن هیثم فارسی» می‌گوید: به امام رضا(ع) عرض کردم: مردم گمان می‌کنند که در روی زمین گروهی به نام ابدال وجود دارند، اینان کیانند؟ حضرت در پاسخ فرمودند:
«راست گفتند. منظور از ابدال، همان اوصیا و جانشینان هستند که خداوند پس از مرگ و رحلت هر پیامبری، آنها را بدل و جانشین او قرار می‌دهد تا اینکه به حضرت محمّد(ص) آنها را خاتمه داد».1
ب ـ امامان معصوم(ع): عقیده دیگر این است که ابدال، همان امامان معصوم(ع) هستند. محدّث بزرگوار، شیخ عبّاس قمی می‌نویسد: « از دیگر روایات نیز به دست می‌آید که منظور از ابدال، امامان معصوم(ع) هستند.»2
مرحوم محدّث قمی‌با ابراز تردید از اینکه ابدال شامل امامان معصوم(ع) باشد، می‌نویسد:
«دعای روایت شده از امّ داوود، که از امام صادق(ع)، در نیمه رجب وارد شده است، دلالت دارد که ابدال غیر از امامان هستند، اگرچه صراحتی در این خصوص ندارد و ممکن است بر تأکید حمل شود».3
و دعای مورد نظر این است که حضرت می‌فرماید:
خداوندا! بر «ابدال»، «اوتاد»، «سیاح»، «عبّاد»، «مخلصان»، «زاهدان»، و اهل کوشش و تلاش درود فرست و محمد و خاندان او را به برترین دوردها و فراوان‌ترین بخشش‌ها مخصوص گردان.۴
ج ـ یاران امامان: با باور عدّه‌ای ممکن است ابدال بر گروهی از یاران خاص و مقرّب امامان معصوم(ع) اطلاق شود. چنان‌که شیخ عباس قمی‌به این موضوع اشاره کرده، می‌نویسد: «نیز احتمال دارد که یاران خاصّ امامان معصوم(ع) باشند».5
د ـ گروهی از صالحان: نظریّه بعدی این است که ابدال، گروهی از صالحان هستند که هرگز زمین از وجود آنها خالی نمی‌گردد. چنان‌که «علاّمه طریحی» در این باره می‌نویسد:
« ابدال گروهی از مردم صالح و نیکوکاری هستند که هرگز زمین از وجود آنان خالی نمی‌گردد، و هرگاه یکی از آنها بمیرد، خداوند فرد دیگری را به جای او قرار می‌دهد.»6
ه ـ پیش‌خدمتان امام زمان(ع): احتمال پنجم اینکه ابدال بر گروهی از پیشکاران امام زمان(ع) اطلاق می‌شود که در زمان غیبت، آن حضرت را یاری می‌کنند و هر گاه یکی از آن افراد از دنیا برود، دیگری جای او را می‌گیرد. در این زمینه علاّمه مجلسی از امام محمّد باقر(ع) نقل می‌کند:
به ناچار برای صاحب این امر غیبتی هست و در آن غیبت قدرت و قوّتی برای او لازم است که در آن زمان به وسیله سی نفر از همراهان، از وحشت و تنهایی بیرون می‌آید.۷
و ـ جمع‌بندی اقوال: گرچه با تعدّد نظرات و احتمالات نمی‌توان جزم به یک احتمال به خصوص پیدا کرد، ولی برخی شواهد و مؤیّدها وجود دارد که با ضعیف بودن برخی از این احتمال‌ها، برخی دیگر از قوّت بیشتری برخوردار خواهد بود.
بعید نیست احتمال پنجم با عنایت به روایت امام محمّدباقر(ع) که در این خصوص نقل گردید، تقویت شود؛ یعنی ابدال همان گروه سی نفری پیش خدمتان امام عصر هستند که تا روز ظهور، هر یک از این عدّه کم شود، خداوند شخص دیگری که اوصاف و ویژگی‌های معیّنی را داشته باشد، به خدمت امام مهدی(ع) بگمارد.
تعداد ابدال
در مورد این موضوع که ابدال چند نفر هستند، در بین روایات، اختلاف وجود دارد و تعداد آنها بین سی تا هشتاد نفر بیان شده است که در اینجا به برخی از این روایات اشاره می‌کنیم:
الف ـ سی نفر: احمد بن حنبل در مسند خود از عباده بن صامت از پیامبر خدا (ص) نقل کرده است که فرمود:
« ابدال در این امّت سی نفر هستند، همانند حضرت ابراهیم خلیل الرّحمان و هر یک از اینان که بمیرد، خداوند فرد دیگری را جایگزین می‌کند».8
ب ـ چهل نفر: طبرانی در المعجم الکبیر از ابن‌مسعود، از رسول خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود:
«پیوسته چهل نفر هستند که قلبشان همانند قلب ابراهیم است. خداوند به وسیله آنها بلاها را از اهل زمین دور می‌گرداند که به آنان ابدال گفته می‌شود.»9
ج ـ شصت نفر: مرحوم محدّث قمی در سفینهالبحار از ثعلبی نقل می‌کند که مردی از اهل عسقلان در دیداری که با الیاس داشته است از او می‌پرسد که ابدال چند نفر هستند؟ حضرت در پاسخ می‌فرماید: «شصت نفر هستند».10
د ـ هفتاد نفر: فخرالدّین طریحی آورده است: ابدال گروهی هستند که خداوند به وسیله آنان زمین را بر پا می‌دارد که تعدادشان هفتاد نفر است.۱۱
ه ـ هشتاد نفر: در فردوس الأخبار از انس بن مالک چنین نقل شده است: « ابدال، چهل نفر مرد و چهل نفر زن هستند، و هر گاه یکی از مردان بمیرد، خداوند مرد دیگری را به جای او قرار می‌دهد، و هر گاه یکی از زنان بمیرد، زن دیگری را جایگزین می‌کند.»12
ویژگی‌های ابدال
در کتاب‌های شیعه و سنّی روایاتی وجود دارد که در آنها به نقل از پیامبر اسلام(ص) به چند ویژگی از ویژگی‌های ابدال اشاره شده است:
الف ـ داشتن قلبی همانند قلب ابراهیم: این مطلب را عباده بن صامت از پیامبر نقل کرد.۱۳
شاید مراد پیامبر(ص) از این تشبیه، این است که این چند نفر از نظر شدّت، صلابت، بردباری و ایستادگی در برابر حمایت از دین خدا، همانند حضرت ابراهیم هستند و هیچ جریانی نمی‌تواند آنها را نسبت به دفاع از حریم دین، سست و بی تفاوت کند.
ب ـ سپر بلای انسان‌ها بودن: از ویژگی‌های ابدال این است که خداوند به وسیله این وجودهای مقدّس، بلاها را از مردم دفع می‌کند. چنان‌که ابن مسعود از پیامبر نقل کرده که فرمود: « خداوند به وسیله آنها بلاها را از مردم زمین دور می‌گرداند.»14
ج ـ راضی بودن به قضای خداوند: سه ویژگی‌دیگر برای ابدال نقل شده که پیامبر فرمود:
«راضی بودن به حکم و قضای خداوند، پیشه کردن صبر بر محارم خدا، خودداری کردن از آلوده شدن به حرام و خشمگین شدن برای خدا».15
د ـ مواسات، احسان و عفو: از دیگر مشخصه‌های ابدال این است که پیامبر فرمود:
«گذشت و عفو می‌کنند از کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان می‌کنند به آنان که در حقّشان بدی کنند، ایثار و مواسات می‌کنند در آنچه که خداوند به آنان داده است.»16
ه ـ جود، سخا و خیرخواهی: ابن مسعود از پیامبر اسلام(ص) چنین روایت کرده است: «بدانید که اینان (ابدال) هرگز این مقام را از خواندن نماز، گرفتن روزه و صدقه به دست نیاوردند.» عرض کردند: ای رسول خدا! پس به چه وسیله به این مقام رسیدند؟
پیامبر فرمود: «به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی مسلمانان»17
ملیّت و محل اقامت ابدال
با توجه به روایات گذشته می‌توان گفت، ابدال نه از طایفه و ملیّت خاصّی هستند و نه از شهر و دیار به خصوصی؛ بلکه ممکن است یک یا چند نفر از ابدال از یک شهر و یک طایفه خاص باشند و نیز ممکن است هر یک از یک منطقه و شهری باشند.
به ویژه اگر ابدال را بر یاران امام زمان(ع) منطبق کنیم که بدون شک، در شهرهای مختلف زندگی می‌کنند، مگر بر نقل فخرالدّین طریحی در مجمع البحرین که چهل نفر از ابدال را از اهل شام و بقیه را از دیگر شهرها می‌داند. وی آورده است: « ابدال قومی هستند که خداوند به برکت آنها زمین را به پا می‌دارد و عددشان به هفتاد نفر است، چهل نفر در شام و سی نفر در سایر شهرها هستند…»18
به هر حال، به طور قطع نمی‌توان گفت که جایگاه این افراد و نحوه تماس آنان با مردم، کجا و چگونه خواهد بود.
امکان پیوستن به ابدال
با توجه به برخی از احادیث، که ابدال در همه دوران‌ها و زمان‌ها و مکان‌ها وجود دارند، بی‌تردید می‌توان گفت هر کس با داشتن خصوصیات و ویژگی‌های یاد شده می‌تواند از ابدال باشد؛ زیرا روی هیچ ملیّت خاصّی تکیه نشده است. همانگونه که پیامبر(ص) مردم را به این نکته توجّه داد که هرگز اینان به وسیله نماز، روزه و زکات به این مقام نرسیده‌اند بلکه به وسیله جود، سخا و خیرخواهی مسلمانان بوده است. و همچنین در پاسخ برخی که عرض کردند: یا رسول‌الله! ما را بر اعمال و کردار اینان راهنمایی کن. فرمود: «با گذشت کردن از کسانی که در حقّشان ظلم کرده‌اند و نیز احسان در برابر بدی، مواسات در آنچه که خداوند به آنها داده است»
محمّد جواد مروجی طبسی
ماهنامه موعود شماره ۸۶
پی‌نوشت‌ها:
۱. سفینه البحار، ج ۱، ص ۶۴.
۲. همان.
۳. همان.
۴. طریحی، مجمع‌البحرین، ص ۴۲۵، ماده «بدل»
۵. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۳.
۶. سفینه البحار، ج ۱، ص ۶۴.
۷. مفاتیح‌الجنان، ص ۲۶۴.
۸. مسند احمد، ج ۵، ص ۳۲۲.
۹. طبرانی، المعجم الکبیر، ج ۱۰، ص ۲۲۴.
۱۰. سفینهالبحار، ج ۱، ص ۲۸.
۱۱. طریحی، همان، ص ۴۲۵.
۱۲. فردوس الاخبار، ج ۱، ص ۱۱۹.
۱۳. مسند احمد، ج ۵، ص ۳۲۲.
۱۴. طبرانی، همان، ج ۱۰، ص ۳۲۴.
۱۵. فردوس الاخبار، ج ۲، ص ۸۴.
۱۶. حلیه الاولیاء، ج ۱، ص ۸.
۱۷. طبرانی، همان، ج ۱، ص ۲۲۴.
۱۸. طریحی، همان، ص ۴۲۵.
