موعود پایگاه اینترنتی موعود
رجعت در امتهای پیشین هم وجود داشته است. پیامبر اسلام ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ فرمود: «همه آنچه در امتهای پیشین رخداده است بیهیچ کم و کاست و با کمترین تفاوت در این امت هم رخ می‌دهد…» بنا بر این اصل، در این امت هم رجعت رخ خواهد داد.
- اشاره:
از آنجا که این رویداد بزرگ از رویدادهای مرتبط با ظهور امام مهدی(ع) و استقرار دولت مهدوی است، در این مقاله به اختصار به بررسی معنا و مفهوم و ویژگیهای رجعت، دلایل و مستندات آن و جایگاه این موضوع در قرآن و روایات میپردازیم.
۱. معنای لغوی و اصطلاحی رجعت
خداوند گروهی از مردگان را به همان صورتی که در گذشته بودند، به دنیا باز میگرداند و گروهی را عزیز و گروهی را خوار میکند و اهل حق را بر اهل باطل و ستمدیدگان از اهل حق را بر ستمگران چیره میگرداند. این رویداد در هنگام قیام مهدی آل محمد ـ بر ایشان درود باد ـ رخ خواهد داد.۴
دیگر دانشمندان شیعه نیز در کتابهای خود تعاریفی مشابه، از این واژه ارائه دادهاند. ۵ از تعریف یادشده چند نکته به دست میآید:
۱. رجعتکنندگان با همان بدن مادی و به همان صورتی که پیش از آن داشتند، به دنیا برمیگردند؛
۲. رجعت، عمومی نیست و تنها گروهی از مردگان چه اهل حق و چه از اهل باطل، رجعت خواهند کرد؛
۳. رجعت در عصر ظهور امام مهدی(ع) رخ می‌دهد؛
۴. فلسفه رجعت، عزیز گردانیدن اهل حق و خوار کردن اهل باطل و چیرهساختن ستمدیدگان بر ستمگران است.
درباره این نکات در ادامه بیشتر سخن خواهیم گفت.
باید دانست که در متون روایات و ادعیه و زیارت، از رجعت با تعابیری چون «کرّه» و «ایاب» ـ به معنای بازگشت ـ
نیز یاد شده است.
۲. جایگاه رجعت در آموزههای شیعی
همه دانشوران بزرگ شیعه، اعتقاد به رجعت را از ویژگیهای پیروان امامان معصوم(ع) بر شمرده و پیروی از مذهب تشیع و اعتقاد به رجعت را ملازم یکدیگر دانستهاند. علامه مجلسی(ره) بیش از پنجاه تن از عالمان شیعه را نام میبرد که اصل رجعت را پذیرفته و روایات مربوط به آن را در کتابهای خود آوردهاند. ۶
ایشان در این باره مینویسد:
[اعتقاد به] رجعت در تمام دورهها مورد اجماع شیعه و مانند خورشیدی که در میانه روز میدرخشد، در میان آنها مشهور بوده است. تا آنجا که این موضوع را در اشعار خود میآوردند و به این موضوع در برابر مخالفان خود در همه مناطق استدلال میکردند. مخالفان شیعه نیز همواره به خاطر این موضوع بر آنها خرده میگرفتند.۷در اینجا برای روشنتر شدن موضوع به عبارتهای چند تن از بزرگان علمای شیعه به عنوان نمونه اشاره میکنیم. شیخ صدوق در کتاب اعتقادات در این زمینه مینویسد: «عقیده ما درباره رجعت این است که آن حق است [و قطعاً به وقوع میپیوندد]…» ایشان پس از بیان شواهد قرآنی متعددی درباره رجعت، مینویسد:رجعت در امتهای پیشین هم وجود داشته است. پیامبر اسلام ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ فرمود: «همه آنچه در امتهای پیشین رخداده است بیهیچ کم و کاست و با کمترین تفاوت در این امت هم رخ می‌دهد…» بنا بر این اصل، در این امت هم رجعت رخ خواهد داد. ۸
شیخ مفید(ره) نیز در پاسخ پرسشی درباره رجعت مینویسد:
این موضوع [اعتقادی] از ویژگیهای خاندان محمد(ص) است و قرآن نیز بر آن گواهی می‌دهد. ۹
شیخ طوسی(ره) پس از بیان موضوع رجعت مینویسد:
روایات متواتر و آیات [قرآن] بر این موضوع دلالت دارند و خداوند تعالی میفرماید: «و آن روزی که از هر امتی گروهی را محشور میگردانیم» 10 پس اعتقاد به رجعت واجب است. ۱۱
سید مرتضی(ره) در پاسخ کسانی که درباره حقیقت رجعت از ایشان پرسیده بودند، پس از بیان مفهوم رجعت درباره دلایل و مستندات آن میگوید:راه اثبات آن، اجماع امامیه بر وقوع این رویداد است. آنها در این زمینه هیچ اختلافی ندارند. ۱۲
سرانجام شیخ حر عاملی در کتاب خود، اجماع طائفه امامیه را یکی از دوازده دلیل درستی رجعت دانسته است و در بیان یکی از مؤیدات این اجماع مینویسد:یکی دیگر از اموری که دلالت بر این اجماع میکند فزونی نویسندگانی است که روایات مربوط به رجعت را در کتابهای مستقل یا غیرمستقل گرد آوردهاند… که تعداد آنها از هفتاد کتاب تجاوز میکند، کتابهایی که علمای بزرگ امامیه؛ همچون ثقهالاسلام کلینی، رئیس محدثان ابن بابویه، رئیس طائفه [امامیه] ابوجعفر طوسی، سیّد مرتضی، نجاشی، کشی، عیاشی، علی بن ابراهیم، سلیم هلالی، شیخ مفید، کراجکی، نعمانی و… آنها را تألیف کردهاند. ۱۳
با توجه به عبارتهای یادشده قاطعانه میتوان گفت موضوع رجعت از دیدگاه عالمان بزرگ شیعه، امری مسلّم و قطعی بوده و در همه ادوار تاریخ شیعه، بر اعتقاد به رجعت به عنوان یکی آموزههای تردیدناپذیر مکتب اهل بیت(ع) تأکید شده است. ۱۴
ابراهیم شفیعی سروستانی
ماهنامه موعود شماره ۹۱
پی‌نوشت‌ها:
۱. در علم صرف مصدر انواع مختلفی دارد که یکی از آنها مصدر «مرّه» است که برای بیان وقوع یک بار فعل به کار میرود. در زبان عربی وقتی گفته میشود «جلست جلسهً» یعنی یکبار نشستم. ۲. ر.ک: ابن منظور، لسانالعرب، ج ۸، ص ۱۱۴؛ سعید خوری شرتونی، أقرب الموارد، ج ۱، صص ۳۹۱ و ۳۹۲. ۳. ر.ک: محمد رضا ضمیری، رجعت، ص ۱۲.۴. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، چاپ اول، قم، المؤتر العالمی لألفیه الشیخ المفید، ۱۴۱۳ ه . ق، ج ۴، صص ۷۸ و ۷۹. ۵. ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، جوابات المسائل الرازیه، مندرج در مجموعه رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقرآن الکریم، ج ۱، ص ۱۲۵؛ بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۳۸؛ محمد بن حسن حر عاملی، الإیقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، ترجمه: احمد جنتی، قم، مطبعه العلمیه، بیتا، صص ۲۹ و ۲۳۵ ۳۰ و ۲۳۶؛ محمدرضا مظفر، عقاید الإمامیه، ترجمه: علیرضا مسجد جامعی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۰، ص ۲۹۴. ۶. ر.ک: بحارالأنوار، ج ۵۳، صص ۱۴۴ ـ ۱۲۲. ۷. همان، ص ۱۲۲. ۸. محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الإعتقادات، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، ج ۵، صص ۶۲ ـ ۶۰. ۹. محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، المسائل السرویه، مندرج در مجموعه مصنفات الشیخ المفید، ج ۷، ص ۳۲. ۱۰. سوره نمل (۲۷) آیه ۸۳. ۱۱. محمد بن حسن طوسی (شیخ طوسی)، رساله العقاید الجعفریه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ص ۲۵۰. ۱۲. سید مرتضی علم الهدی، جوابات المسائل الرازیه، مندرج در مجموعه رسائل الشریف المرتضی، ج ۱، ص ۱۲۵. ۱۳. الإیقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، ص ۴۵. ۱۴. برای مطالعه بیشتر در زمینه سیر اعتقاد به رجعت از دوران پیدایش تا عصر غیبت کبرا. ر.ک: محمدرضا ضمیری، رجعت، صص ۴۲ ـ ۳۱.
