موعود پایگاه اینترنتی موعود
در روایتی آمده است که امام کاظم(ع) به راهبی فرمودند: «خداوند، چند اسم دارد که اگر به وسیله آنها خوانده شود، ردّ نمی‌شود؟» آن راهب عرضه داشت: اسامی خدا زیاد است امّا آنچه که به طور حتم سائلش را ردّ نمی‌کند، هفت تاست. امام کاظم(ع) فرمودند: «هر تعداد از آنها را که می‌دانی برایم بازگو».
در معارف دین آمده است که اهل بیت(ع) در همه چیز با قرآن کریم مساوی و برابراند. بر همین مبنا در این گفتار به بحث درباره ارتباط میان این دو از جهت اعجاز عددی می‌پردازیم.
- اعجاز قرآن کریم
در قرآن کریم وجوه متعددی از اعجاز وجود دارد؛
از جمله اعجاز در بلاغت و موضوعات آن، آگاهی دادن از غیبت، بیان قضایای علمی، و همچنین اعجاز عددی که عبارت از نظم در تعداد کلمات و حروفی است که برای مفهومی مشخص بیان شده است. به عنوان مثال در قرآن کریم؛
لفظ «ساعت» 24 بار به تعداد ساعات روز؛ لفظ «شهر = ماه» 12 بار به تعداد ماه‌های سال؛ لفظ «روز» 365 بار به تعداد روزهای سال شمسی؛ لفظ «عزم» 5 بار به تعداد پیامبران اولوالعزم؛ لفظ نماز ۵ بار به تعداد نمازهای روزانه، لفظ «طواف» 7 بار به تعداد طواف واجب به دور کعبه؛ از جمله تطابق‌ها، تطابق بین عدد کلماتی که به لحاظ مفهومی موافق یا معکوس یکدیگرند؛ مثلاً:
کلمه «حیات» 145 بار، در مقابل «موت» 145 بار؛
کلمه «دنیا» 115 بار، در مقابل «آخرت» 115 بار؛
کلمه «ملائکه» 84 بار، در مقابل «شیاطین» 84 بار؛
کلمه «حَرّ = گرما» 4 بار، در مقابل «برد = سرما» 4 بار؛ کلمه «ایمان» 11 بار در مقابل «کفر» 11 بار، به کار رفته است.
این اعجاز به واسطه وجود سرّی است که خداوند متعال آن را در حروف و اعداد قرار داده است. وضع نخستن حروف، ابداع خداوندی است که آن را قالب و ظرف حقایق نورانی و کتاب‌های آسمانی قرار داده و از باب اهمیت موضوع به آنها سوگند یاد نموده و فرموده است: «الم، الر، المص، ن، ق …» و آیات دیگری از این‌گونه که در آغاز سوره‌ها وجود دارد.
امام رضا(ع) در روایتی می‌فرمایند:
«اوّلین ابداع و خواست و مشیت خداوند، حروف است که آن‌را اصل هر چیز، دلیل هر سند، و فصل کننده هر دشواری قرار داد و به وسیله آن همه چیز ـ از اسامی حق و باطل یا فعل و مفعول، یا معنی و غیر معنی، … ـ را از یکدیگر جدا نمود».2
اعجاز دیگر، اعجاز عددی است که اهمیت آن از اهمیت حروف کمتر نیست، و در نظام آفرینش به صورت متوازن وجود دارد. خداوند متعال می‌فرماید:
إنّا کلّ شیءٍ خلقنهٰ بقدرٍ.۳
ما که هر چیزی را به‌اندازه آفریده‌ایم.
و می‌فرماید:
و أحصٰی کلّ شیءٍ عدداً. ۴
و [خداوند] هر چیزی را به عدد شماره کرده است.
و پوشیده نماند که بین حروف و اعداد، رابطه وجود داشته، اعداد سرّ حروف و حروف سرّ افعال‌اند و به هر وسیله آن آسمان‌ها و زمین برپا شده است. خدای تعالی موجود را با کلمه «کن فیکون» آفریده که مرکب از هفت حرف و معروف به «حروف تکوین» است.
- اعجاز عددی قرآن و امامان(ع)
بعد از توضیحی که درباره اعجاز عددی و اهمیت آن داده شده در اینجا لازم است مقایسه‌ای میان اعجاز عددی قرآن کریم و اهل بیت(ع) انجام داده و کیفیت بروز اعجاز عددی در اهل بیت(ع) را یادآوری کنیم. از جمله این موارد اعجاز عبارتند از:
۱. اگر حروف مقطّعه قرآن کریم را که در آغاز برخی از سور آن مانند «الم، کهیعص، الر، …» آمده است، جمع و حروف تکراری را حذف کنیم، جمله‌ای کامل و معنی‌دار به دست می‌آید که عبارت است از : «صراط علیٍّ حقٌّ نمسکه؛ راه امیرالمؤمنین ـ علی(ع) طریق حق است که ما به آن تمسک می‌جوییم».
یا: «علیٌ صراط حقٍّ نمسکه؛ علی(ع) راه حق است که به آن تمسک می‌جوییم».
۲. کلمه «کساء» و مشتقّات آن ۵ بار [در قرآن کریم] آمده است، به تعداد اصحاب کسا که عبارتند از: حضرات «محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع)». برای آگاهی بیشتر در این باره به حدیث شریف کسا رجوع کنید.۵
۳. کلمات «امام»، «خلیفه»، «وصیه»، «عصمت»، «آل» و مشتقات آنها ۱۲ بار به تعداد امامان دوازده‌گانه اهل‌بیت(ع) به کار رفته است.
۴. کلمه «شیعه» و مشتقات آن ۱۲ بار، نشان دهنده حقانیت مذهب تشیع در پیروی از امام «علی‌بن ابی‌طالب»(ع) که تعداد حروف اسم شریفش ۱۲ است، می‌باشد. همچنین است القاب آن بزرگوار مانند: «امیرالمؤمنین»، «العرو＼الوثقی»، «الصّدیق الأکبر» و «یتلوه شاهد منه» که هر یک از آنها از ۱۲ حرف ترکیب یافته است. و این عدد ۱۲ بر کلمه توحید: «لااله‌الا‌الله»، کلمه نبوت: «محمّدٌ رسول‌الله» و کلمه ولایت «علی خلیفه محمد» منطبق است.
پس مانند آنچه که درباره قرآن کریم دیدیم، اعجاز عددی در مورد عترت پاک رسول خدا(ص) نیز بارز است. اگر در اسامی اصحاب کساء ـ یعنی حضرات محمد(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) ـ دقت کنیم درمی‌یابیم که از ۱۹ حرف ترکیب یافته است که مطابق تعداد حروف آیه بسمله «بسم‌الله الرحمن الرحیم» ـ خلاصه قرآن کریم ـ می‌باشد.
از امام علی(ع) نقل شده است که فرمودند:
«همه علوم در کتاب‌های آسمانی چهارگانه مندرج و علوم آنها در قرآن است. علوم قرآن در فاتحه الکتاب، علوم فاتحه در «بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم» و علوم بسمله در بای بسم‌الله است و من نقطه زیر باء هستم».6
به عبارت دیگر همچنان‌که علوم در قرآن کریم و در بسمله جمع شده، در امام علی(ع) نیز گرد آمده است.
ابن مسعود می‌گوید:
همانا قرآن بر هفت حرف نازل شده، که هر حرفی از آن دارای ظاهر و باطنی است و حقاً، ظاهر و باطن آن نزد علی‌بن ابی‌طالب می‌باشد.
و این تطابق موجود بین حروف بسمله و عترت پیامبر(ص) بر وجود تعادل و تساوی در تمسک به آن دو دلالت می‌کند. پس همچنان‌که فرد مؤمن به وسیله بسمله خود را از شرّ اجنّه و شیاطین و هر چیز ناپسندی محافظت می‌نماید، به همین ترتیب خود را به واسطه تمسک به اسامی مبارک اصحاب کسا مصونیت می‌بخشد.
این مطلب را روایات ما تأیید و بیان می‌کند که خدای تعالی به هر پیامبری نام‌های معصومین پنج‌گانه را آموخت تا در دشواری‌ها و خطرات به ایشان متوسل شوند؛ مانند: نوح نبی(ع) که درون کشتی لوحی قرار داد. که بر روی آن کف دستی با پنج انگشت آن کشیده شده و بر هر انگشت نام‌های اصحاب کسا(ع) یعنی: محمّد، ایلیا، فاطمه، شبّر و شبیر ـ نقش بسته و در وسط دست این جمله نوشته بود:
«ای خدا و ای یاور من؛ به واسطه لطف و رحمت خویش و به [حقّ] این نفوس مقدس دستم را بگیر. اینان همگی بزرگان و گرامیانی هستند که تو به خاطر ایشان عالم را آفریده‌ای. خداوندا، به برکت اسامی اینان مرا یاری نما، و تو یکتای توانا بر هدایت من به سوی حق و حقیقتی».
و در بیان اهمیت عدد ۱۹ آنکه بعضی از امامان(ع) در امور خود آن را به کار می‌گرفته‌اند. از امام علی(ع) روایت شده که آن حضرت(ع) درجنگ‌ها به همراه خود نقشی را حمل می‌کردند که در محیط دایره آن حروف بسمله در ۱۹ خانه و به ازای هر خانه نامی از نام‌های نیکوی خداوند قرار داده شده بود که با آن حروف آغاز می‌شد. و آن حضرت این را در خط مقدم سپاه حمل می‌نمودند و به وسیله آن به خداوند توسل می‌جستند تا بر دشمنان غلبه یابند.
همچنین روایت شده، آن هنگام که عطش بر امام حسین(ع) و اصحابش غلبه یافت، آن حضرت(ع)، نیزه‌ای برگرفت و پشت خیمه‌ها ۱۹ خط به سمت قبله کشید و آن را حفر نمود، در اثر آن چشمه آبی جوشید که از آن نوشیدند و سپس از بین رفت و اثری از آن باقی نماند. در اینجا می‌پرسیم؛ چرا آن حضرت(ع) فقط ۱۹ خط کشیدند و نکته قابل توجه آنکه تعداد این خط‌ها برای مورخ دارای اهمیت بوده که آن را نقل کرده است.
۶. در روایتی آمده است که امام کاظم(ع) به راهبی فرمودند: «خداوند، چند اسم دارد که اگر به وسیله آنها خوانده شود، ردّ نمی‌شود؟»
آن راهب عرضه داشت: اسامی خدا زیاد است امّا آنچه که به طور حتم سائلش را ردّ نمی‌کند، هفت تاست.
امام کاظم(ع) فرمودند: «هر تعداد از آنها را که می‌دانی برایم بازگو».
راهب پاسخ داد: به خدا سوگند، هیچ یک از آنها را نمی‌دانم…
محدث قمی می‌گوید:
«مقصود از اسماء هفت‌گانه، همه معصومین(ع) هستند. زیرا نام‌های گرامی ایشان از آن فراتر نیست و آن عبارت است از: «محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین، جعفر و موسی» علیهم‌السلام. و بنابراین تأویل «السبع‌المثانی» در این آیه شریفه مشخص می‌شود:
«و لقد آتینٰک سبعاً من المثانی و القرآن العظیم؛ ۷ و به راستی به تو [پیامبر] سبع‌المثانی و قرآن بزرگ را عطا کردیم».
عدد هفت دارای اسرار عظیمی است که در آسمان‌ها و زمین‌های هفت‌گانه، تعداد روزهای هفته، تعداد طواف دور کعبه و تعداد نام‌های امامان(ع) ظهور یافته است»8. 9
ماهنامه موعود شماره ۹۴
سید حسین نجیب محمد / مترجم: ابوذر یاسری
پی‌نوشت‌ها:
۱. مصابیح الانوار، ج ۱، ص ۴۳۵.
۲. رضوان فقیه، الکشوف فی علم الحروف، ص ۱۸.
۳. سوره قمر (۵۴)، آیه ۴۹.
۴. سوره جن (۷۲)، آیه ۲۸.
۵. محدث قمی، مفاتیح‌الجنان، ملحقات پایانی.
۶. مصابیح الأنوار، ج ۱، ص ۴۳۵.
۷. سوره حجر (۱۵)، آیه ۸۷.
۸. منتهی‌الآمال، ج ۲، ص ۳۰۷.
۹. برای آگاهی بیشتر در این موضوع به کتاب «الکشوف فی الإعجاز القرآنی و علم الحروف»، اثر شیخ رضوان فقیه رجوع کنید.
