موعود پایگاه اینترنتی موعود
شیخ فضل الله، رهبر گروه دیگر صوفیان، داستان جالبى دارد. وى که روحانى زاده اى از اهالى نجف و مهندس نفت است، تبلیغات خود را در کالیفرنیا آغاز کرد. مریدانى پیدا کرد و خود را صوفى معرفى نمود. پس از آنکه در حومه شهر آستین در تگزاس، زمینى زیبا و وسیع را خرید و مجموعه اى را به نام "بیت دین "، شامل مسجد، مدرسه و حجره ساخت، تصمیم گرفت تقیه را کنار بگذارد.
جامعه شیعیان امریکا را دروهله نخست مى توان به دو گروه بزرگ تقسیم کرد:
گروه اول، شیعیان مهاجرى هستند که حدود صد و هشتاد سال پیش، از کشورهاى مسلمان به آمریکا مهاجرت کردند.
گروه دوم، آمریکایى هایى هستند که به علت هاى گوناگون، از جمله، تبلیغات صوفى ها مسلمان مى شوند. البته بیشتر مسلمانان آمریکایىِ آفریقایى تبار، ابتدا سنى شده‌اند و بعد تحت تأثیر روحیه و شخصیت امام خمینى(ره)و پیروزى انقلاب اسلامى ایران به تشیع روى آورده‌اند.
گروه اول: شیعیان مهاجر
نخستین گروه شیعیان مهاجر، از حدود صد و هشتاد سال پیش، از لبنان و سوریه به آمریکا مهاجرت کردند و در شهرهاى دیترویت میشیگان و راس و داکوتاى شمالى ساکن شدند. این مهاجرت بین سال هاى ۱۸۲۴ تا ۱۸۷۸ صورت پذیرفته است. در سال ۱۹۲۴، دولت آمریکا قانونى را تحت عنوان "قانون منع ورود آسیایى ها " (Asian Exelusion Act)، که به نوعى مفهوم نژادپرستى را نیز دربرداشت، وضع کرد و با تمسک به آن، از ورود آسیایى هایى که از نظر آنان رنگین پوست محسوب مى شدند و از نظر فرهنگ و رفتار، با سفیدپوستان اروپایى تبارِ آمریکا متفاوت بودند، ممانعت کرد. پس از جنگ جهانى دوم، این قانون تعدیل شد و آسیایى ها، و از جمله مسلمانان و شیعیان، توانستند به آمریکا مهاجرت کنند. اینک بزرگ ترین جمعیت شیعى در آمریکا در شهر دیترویت میشیگان، با سیصد هزار آمریکایى عرب تبار، ساکن است. در جنوب شرقى این شهر، یکى از بزرگ ترین مساجد آمریکا، یعنى مرکز اسلامى دیترویت، در سال ۱۹۲۰ میلادى ساخته شد. این مرکز، نزدیک کارخانه ماشین سازى فورد آمریکا ساخته شده است; زیرا بیشترین مهاجران عرب، در بدو ورود به آمریکا در آن کارخانه مشغول به کار شدند. رهبر فعلى این گروه، شخصى به نام امام حسن قزوینى است که در کربلا متولد شده و تقریباً ده سال نیز در حوزه علمیه قم مشغول به تحصیل بوده و در سال ۱۹۹۲ به آمریکا مهاجرت کرده است. در بالاى سردر ورودى این مسجد، عکس بزرگى از او در کنار عکس جورج بوش به چشم مى خورد.
گفتنى است که شیعیان مهاجر، تنها عرب تبار نیستند، بلکه ایرانى ها، پاکستانى ها و دیگر ملیت هاى غیرعرب نیز در میان آنان وجود دارند. به طور کلى، نکته مهم درباره شیعیان مهاجر، آن است که این گروه، غالباً فعالیت سیاسى ندارند و بیشتر مایل هستند خود را با فرهنگ و آداب آمریکا تطبیق دهند. آنان مى خواهند مانند آمریکایى ها زندگى کنند و آمریکا را نه براى تبلیغات دینى، بلکه صرفاً براى کسب معاش و به عنوان محلى مناسب براى زندگى انتخاب کرده‌اند; هر چند نیازهاى مربوط به دینشان، از جمله مراسم ازدواج، طلاق و تدفین مردگان، آنان را به سوى مراکز اسلامى مى کشاند. معمولا این گونه مراکز اسلامى، محلى براى تجمع همولایتى ها، تدریس و یادگیرى زبان مادرى و… مى باشند. اما گاه مراکزى به چشم مى خورند که محلى براى تجمع مسلمانان، بدون توجه به قومیت و ملیت، مى باشند; مانند مرکز اسلامى آیت الله خویى در نیویورک، که معمولا ایرانى ها، عراقى ها، لبنانى ها، خوجه هاى پاکستانى و آمریکایى ها در مراسم آن شرکت مى کنند و یا مراکز امام على(علیه السلام)، در نیویورک، که هرچند بیشتر فعالان آن ایرانى هستند، ملیت هاى دیگر نیز به آن جا رفتوآمد مى کنند.
درباره فعالیت سیاسى مهاجران شیعه، این نکته را باید اضافه کنم که گروه هایى مانند سلطنت طلبان ایرانى، که با رضا پهلوى در کالیفرنیا همکارى مى کنند، برخى از پیروان نهضت آزادى، پیروان خط امام(ره) و حتى منافقان نیز اکنون از فعالان سیاسى در آمریکا هستند.
غیر از مراکزى که مدیریت آنها با اشخاص روحانى است، مراکزى نیز وجود دارند که اداره آنها با اشخاصى است که هیچ سنخیتى با اسلام و شیعه ندارند، بلکه ضد علماى اسلام و از لحاظ سیاسى، ضد دولت ایران هستند. معمولا سرپرستى این گونه مراکز، با پزشک یا مهندس فعالى است که خود پیش نماز هم مى شود، بدون آنکه اطلاعى از اسلام و فقه داشته باشد. این گونه مراکز، از نظر سیاسى، کاملا لیبرال هستند. خانم ها از نظر حجاب، در این مراکز (و فقط در محدوده این مراکز) به یک روسرى اکتفا مى کنند و حتى در برخى موارد، پیش نمازى را هم بر عهده مى گیرند!
صدها گروه شیعى دیگر نیز در آمریکا وجود دارند; از جمله، گروه "انصارالله " که گروهى است با اعضاى سیاه پوست از مهاجران سودانى و آمریکایى و داراى اعتقادات عجیب و غریب. رهبر این گروه، سودانى است و معتقد است پیامبر اسلام و همه ائمه(علیهم السلام)سیاه پوست بوده‌اند و اعراب نژادپرست، ابوبکر را که سرخ پوست بود، به دلیل رنگ پوستش، بر حضرت على(علیه السلام)ترجیح دادند.
گروه دوم: آمریکایى هاى شیعه
گروه دوم، آمریکایى هاى سیاه پوست و سفیدپوستى هستند که از راه هاى گوناگون، از جمله با تبلیغات تصوف، شیعه شده‌اند. تصوف در آمریکا بیشتر از طریق فرقه نعمت اللهى دکتر نوربخش و فرقه شیخ فضل الله حائرى عراقى تبلیغ مى شود.
پیروان و مریدان دکتر نوربخش خانقاه هاى متعددى در شهرهاى آمریکا و اروپا ایجاد کرده‌اند و به طور کلى، بر خلاف مریدان شیخ فضل الله به انجام احکام ظاهرى دین تقیدى ندارند. شیخ فضل الله، رهبر گروه دیگر صوفیان، داستان جالبى دارد. وى که روحانى زاده اى از اهالى نجف و مهندس نفت است، تبلیغات خود را در کالیفرنیا آغاز کرد. مریدانى پیدا کرد و خود را صوفى معرفى نمود. پس از آنکه در حومه شهر آستین در تگزاس، زمینى زیبا و وسیع را خرید و مجموعه اى را به نام "بیت دین "، شامل مسجد، مدرسه و حجره ساخت، تصمیم گرفت تقیه را کنار بگذارد. این ماجرا در اوج فعالیت وى و در دهه هفتاد روى داد و در آن زمان، حدود ۱۵۰ نفر در مرکز وى فعالیت مى کردند. شیخ فضل الله روزى به مؤذن مسجد دستور داد که پس از "اشهد انّ محمداً رسول الله " عبارت "اشهد انّ علیاً ولى الله " و "اشهد انّ علیاً حجه الله " را سر دهد. پس از نماز مغرب و عشا، شیخ در میان مریدانش، که حیرت زده به دور او جمع شده بودند، اعلام کرد که شیعه است و چون در حال تقیه بوده است، نمى توانسته آن را ابراز کند. او ادامه داد که اینک آنان مرکز خودشان را دارند و کسى نمى تواند مزاحم آنان شود و بنابراین تقیه لازم نیست.
پس از این ماجرا نیمى از هوادارانش او را به جرم رافضى بودن ترک کردند; ولى کسانى که باقى ماندند، شیعه شده و به فعالیت پرداختند; از جمله انتشارات "الزهرا " را تأسیس کردند و مجله اى نیز با عنوان "نورالدین " چاپ کردند. فضل الله بعدها مورد آزار دولت آمریکا قرار گرفت و مجبور شد به انگلستان برود. هم اینک نیز در جنوب آفریقا به فعالیت مشغول است. پیروان او در آمریکا هنوز از فعالان محسوب مى شوند و به علت چاپ آثار باارزشى، مانند ترجمه "گلشن راز " شبسترى و برخى از آثار حیدر آملى مشهور هستند.
البته صوفى ها در آمریکا فرقه ها و شاخه هاى متعددى دارند و معمولا هم کمتر اهل فعالیت سیاسى هستند. آنان بیشتر مى خواهند سیر و سلوک و مکاشفات معنوى داشته باشند و بیشتر آنان نیز از هنرمندان، شعرا و نویسندگان هستند; نه از تجار، کارخانه داران و مانند آن. این گروه، فرهنگ حاکم بر آمریکا را دوست ندارند و بوهمى و nonconformistهستند; یعنى تابع فرهنگ عرف نیستند.
شیعیان سیاه پوست آمریکا بیش از هر گروه دیگرى با سیاست آمریکا مخالفت مى کنند، سیاست و فرهنگ آمریکا را ظالمانه مى دانند و با هر وسیله اى، حتى با پوششى غیرمتعارف به مقابله با آن مى پردازند. شیعیان آمریکایىِ آفریقایى تبار، بهویژه، به بعد عرفانى امام علاقه خاصى دارند. نکته درخورتوجه درباره شیعیان آمریکا این است که گروه شیعیان مهاجر، بیشتر در جهت همگون شدن۱ با فرهنگ آمریکا و آمریکایى ها حرکت مى کنند; در حالى که گروه دوم، یعنى آمریکایى هاى شیعه شده همواره در مخالفت با آمریکا ـ در عرصه هاى سیاست و فرهنگ ـ هستند. این دوگانگى، گاه این دو گروه را در برابر یکدیگر قرار مى دهد.
گروه هاى شیعى دیگرى نیز در آمریکا فعال هستند; از جمله گروه خوجه ها۲ در کونیز نیویورک که به علت فعالیت هاى انتشاراتى شان مشهور هستند. آنان کتاب Tahrike Tarsile Quranرا چاپ کرده‌اند. عضو بسیار فعال این گروه، عون على خلفان است که ترجمه انگلیسى قرآن را از شاکر و ترجمه میراحمد على را براى اولین بار در سال ۱۹۸۸ چاپ کرد.
غیر از مراکز اسلامى شیعیان، چندین سازمان شیعى دیگر نیز در آمریکا فعال هستند; از جمله در شهر مِدینه، در ایالت نیویورک و نزدیک به مرکز کانادا، حوزه علمیه کوچکى تأسیس شده است. سازمان دیگرى به نام "سازمان جوامع مسلمان اثناعشرى آمریکاى شمالى "3 در سال ۱۹۸۶ تأسیس شده است که براى ایجاد وحدت میان شیعیان آمریکاى شمالى تلاش مى کند و اعضاى آن، سازمان ها و مراکز شیعى هستند; نه افراد. این مرکز، زمینه همکارى سازمان هاى تابعه در امور دینى، آموزشى، اجتماعى و اقتصادى را فراهم مى کند.
سازمان بسیار مهم و مشهور دیگرى در آمریکا وجود دارد به نام فدراسیون جهانى جوامع مسلمان شیعه خوجه۴ که مدیریت آن را حاج حسین ولجى عهده دار است. البته سازمان ها و مراکز شیعى دیگرى نیز وجود دارند که به فعالیت مشغول اند; ولى آنچه باید بدان توجه کنیم، این است که به نظر من، مسلمانان و به طور خاص، شیعیان در آمریکا سیرى همچون سیر تاریخى یهودیان آمریکا دارند; بدین معنا که یهودیان در آمریکا به سه گروه مشخص ارتدکس، اصلاح شده و بینابین، که آنان خود به آن محافظه کار مى گویند، تقسیم شده‌اند.
مسلمانان نیز به همین گونه، به سه گروه تقسیم شده‌اند: گروهى که بسیار مقید به آداب اسلامى هستند، مى خواهند مسلمانى خوب باقى بمانند و از فرهنگ غالب آمریکا رنج مى برند. این گروه، شامل مهاجران و نیز آمریکایى هاى مسلمان شده مى باشند. گروه دیگر، مى خواهند همچون آمریکایى ها زندگى کنند و مى کوشند خود را هر چه بیشتر با فرهنگ آنان سازگار کنند و ارزش هاى غالب در آمریکا را ارزش واقعى مى دانند. تنها برخى از مهاجران و نیز برخى از آمریکایى هاى مسلمان شده، این طرز تلقى را دارند; زیرا اسلام، در عمل، راحت تر از فرهنگ غرب است.
گروه سوم، مسلمانانى هستند که نه به شدت گروه اول و نه به بى خیالى گروه دوم هستند. پس از یازدهم سپتامبر، این گرایش ها شدیدتر هم شد. گروهى از شیعیان، در اثر فشارهاى دولت آمریکا، مأیوس شده و از سازگارى با فرهنگ و سیاست آمریکا دست برداشته و حتى برخى حاضر به بازگشت به کشورهاى خود شده‌اند. برخى دیگر نیز تلاش کرده‌اند بیشتر دور هم جمع شوند. از نظر جامعه شناسى معلوم نیست چه وضعیتى پیش خواهد آمد. برخى دیگر نیز با دولت آمریکا براى جنگ علیه تروریسم اعلام همکارى کرده‌اند و بهویژه، برخى از گروه هاى شیعه، این تروریسم را به سنّى ها و بنیادگراها نسبت مى دهند و قائل اند آنان که حاضر به سازش و مصالحه با آمریکا نیستند، همین بنیادگراهاى تروریست هستند. مردم آمریکا نمى دانند تفاوت میان سنّى و شیعه چیست. آنان حتى نمى دانند که سیک ها مسلمان نیستند و به همین علت، بسیارى از آنان را به خاطر عمامه شان مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند و کار به جایى رسید که سیک ها مجبور شدند روى لباسشان علامت مخصوصى بگذارند و بگویند که ما مسلمان نیستیم.
حاج حسن ولجى که پیش تر از او یاد کردم، پس از یازدهم سپتامبر، در اعلامیه اى که به همین منظور صادر کرد، تروریسم را محکوم، و در حمایت از جنگ بر ضد تروریسم، خود را همدل و هم صداى بوش معرفى کرد و با اشاره به سخن بوش که گفته بود: "همه مسلمانان بد نیستند "، گفت که ما هم مانند هفت میلیون مسلمان دیگر، آمریکا را وطن خود مى دانیم، ما پرکارترین و مبتکرترین افراد جامعه مسلمان، در میان دیگر جوامع اسلامى هستیم و باید به مسلمانان دیگر کمک کنیم تا ارزش هاى آمریکایى را درک کنند و این تنفر نابه جاى ضد آمریکایى را کاهش دهند.
امام حسن قزوینى نیز، که امام جماعت بزرگ ترین مسجد آمریکا در دیترویت است، پس از یازدهم سپتامبر، در رادیو، تلویزیون و کلیساها ضمن محکوم کردن این حادثه، زندگى مسلمانان در آمریکا را بسیار خوب توصیف کرد و گفت که مسلمانان باید وطن جدید خود را بسیار دوست داشته باشند.
به طور کلى، اینان مى خواهند به آمریکایى ها بگویند که از ما نترسید، ما نیز مردم خوبى هستیم و مانند شما کار مى کنیم، فقط به جاى کلیسا به مسجد مى رویم، ما را اذیت نکنید. پس از یازدهم سپتامبر، مردم مسلمان، بیشتر با غیرمسلمانان ارتباط پیدا کردند; ولى نه به این منظور که غیر مسلمانان را مسلمان کنند، بلکه به این منظور که به آنان بگویند که بیایید با مراکز اسلامى و اعتقادات ما آشنا شوید. به اعتقاد من، هر چند براى این گونه کارها کمى دیر شده است، ولى بازهم ارزش دارد. تقریباً همه مساجد و مراکز اسلامى در آمریکا برنامه اى براى معرفى اعتقاداتشان به مسیحیان و پیروان دیگر مذاهب دارند.
درباره جمعیت مسلمانان و نیز درباره تعداد گروه هاى مذهبى در آمریکا اختلاف نظر بسیارى وجود دارد. گروهى اعلام کرده‌اند که مسلمانان در آمریکا اصلا نمى توانند بیش از دو میلیون باشند; در حالى که اگر شما فقط به کتاب تلفن مراجعه کنید، اسم مسلمانان بیش از دو میلیون نفر است. آنان این طور حساب کرده‌اند که اگر از مساجد و مراکز اسلامى بپرسیم که چند عضو رسمى دارند و تعداد این افراد را با هم جمع کنیم و بعد تعداد فرزندان آنان را نیز حساب کنیم، مى توانیم بگوییم که تقریباً دو میلیون نفر مسلمان وجود دارد. اما گروه هاى دیگر، تعداد مسلمانان در آمریکا را در حدود هشت تا ده میلیون نفر مى دانند. بیشتر گروه هایى که منصفانه سخن گفته‌اند، تعداد مسلمانان را شش تا هفت میلیون نفر تخمین زده‌اند. البته در این زمینه که از آن میان، چند نفر شیعه هستند، هیچ آمار مشخصى در دست نیست.?
نویسنده: محمد لگنهاوزن عضو هیئت علمى مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)
منبع: ماهنامه اخبار شیعیان – شماره۴۸
پى نوشت ها:
۱.assimilation
۲. Khoja
۳. North American shia Ithna Asheri Muslim zomunication Organization (Nasimco)
۴. The World Fedration Khoja Shia Communities
