جهان در آخرالزمان
قحطی در آخرالزّمان
متون پیش‌گویی آسمانی و غیر آسمانی ادیان و ملل مختلف جهان، آکنده از اخباری است که گویای رخداد خشکسالی‌های متعدّدی است که در گوشه گوشه جهان در پایان دوران رخ می‌دهند. تجربه قحطی برای بشر، تجربه‌ای جدید نیست و به طور مشخّص در دوره‌های پیشین، زمانی که قرار بود یوسف پیامبر(ع) برای نجات بنی‌اسرائیل مأموریت یابد، اندکی پیش از آن بحرانی دامن مصریان را گرفت و در پی وفور نعمت، تجربه خشکسالی عجیبی را نمودند.
محمود مطهّری نیا
متون پیش‌گویی آسمانی و غیر آسمانی ادیان و ملل مختلف جهان، آکنده از اخباری است که گویای رخداد خشکسالی‌های متعدّدی است که در گوشه گوشه جهان در پایان دوران رخ می‌دهند. تجربه قحطی برای بشر، تجربه‌ای جدید نیست و به طور مشخّص در دوره‌های پیشین، زمانی که قرار بود یوسف پیامبر(ع) برای نجات بنی‌اسرائیل مأموریت یابد، اندکی پیش از آن بحرانی دامن مصریان را گرفت و در پی وفور نعمت، تجربه خشکسالی عجیبی را نمودند. این قحطی چنان وسیع و شدید بود که بانوی ثروتمندی چون زلیخا به فقر و گدایی می‌افتد.۱ بنا بر آنچه از پیش‌گویی‌ها بر می‌آید پیش از آمدن منجی جهانی و آخرین نجات بخشی الهی نیز، جهان دچار قحطی و خشکسالی فراگیر و شدیدی می‌شود. شاید قرار است خداوند همگان را دچار اضطراری کند که از صمیم دل، آمدن منجی را طلب کنند و از هر که غیر اوست دل بکنند.
با نگاهی گذرا و سریع در «انجیل»، برخی از پیش‌گویی‌ها درباره قحطی آخرالزّمان را چنین می‌توان یافت:
خداوند روزهای صالحان را می‌داند و میراث ایشان ابدی خواهد بود ٭ در زمان «بلا» خجل نخواهند شد و در ایّام قحطی سیر خواهند بود؛ ۲ زیرا که وقوع این همه لازم است، لیکن انتها هنوز نیست، زیرا قومی‌با قومی و مملکتی با مملکتی مقاومت خواهند نمود و قحطی‌ها و وباها و زلزله‌ها در جای‌ها پدید آید.۳
خداوند روزهای صالحان را می‌داند و میراث ایشان ابدی خواهد بود ٭ در زمان «بلا» خجل نخواهند شد و در ایّام قحطی سیر خواهند بود؛ ۲ زیرا که وقوع این همه لازم است، لیکن انتها هنوز نیست، زیرا قومی‌با قومی و مملکتی با مملکتی مقاومت خواهند نمود و قحطی‌ها و وباها و زلزله‌ها در جای‌ها پدید آید.۳
آنگاه عیسی(ع) در جواب ایشان سخن آغاز کرد که: زنهار! کسی شما را گمراه نکند. زیرا که بسیاری به نام من آمده، خواهند گفت که: من هستم و بسیاری را گمراه خواهند نمود. امّا چون جنگ‌ها و اخبار جنگ‌ها را بشنوید، مضطرب مشوید؛ زیرا که وقوع این حوادث ضروری است. لیکن انتها هنوز نیست؛ زیرا که اُمّتی بر اُمّتی و مملکتی بر مملکتی خواهند برخاست و زلزله‌ها در جای‌ها حادث خواهد شد و قحطی‌ها و اغتشاش‌ها پدید می‌آید و اینها ابتدای دردهای زه می‌باشد، لیکن شما از برای خود احتیاط کنید… ولی از آن روز و ساعت غیر از پدر هیچ کس اطّلاع ندارد نه فرشتگان آسمان و نه پسر هم. پس بر حذر و بیدار شده دعا کنید؛ زیرا نمی‌دانید که آن وقت کی می‌شود.۴
تصوّری که ما از قحطی داریم همراه با خشکسالی و بی آبی است، امّا واقعیت این است که با تحوّلات دوره جدید، حتّی مفهوم قحطی نیز دچار تغییر شده است. برای اینکه بدانیم به راستی آیا ما در دوره افزایش قحطی و گرسنگی به سر می‌بریم یا خیر نقل این صحبت لستربرون، مدیر مجمع اندیشمندان «واشنگتن»، خالی از لطف نیست. وی می‌گوید:
در دوره‌ای از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها، اکتشافات فضایی، شبکه‌های اینترنتی و جرّاحی پیوند اعضا؛ انسانیّت ناگاه درگیر مشکلات کهن شد: اینکه چگونه محصول غذایی خود را فراهم کند.۵
از زمانی که این مقاله را در دست گرفته‌اید، اگر با سرعت متوسط مطالعه کرده باشید، حدّاقل ۲۰۰ انسان به علّت گرسنگی جان خود را از دست داده‌اند. برآوردها نشان می‌دهد اگر اوضاع جهان به سرعت بهبود نیابد، سالانه بیش از چهار میلیارد نفر جان خود را از دست خواهند داد. در حالی که به‌اندازه کلّ تاریخ بشر طول کشیده تا جمعیّت جهان به یک میلیارد نفر تا سال ۱۸۳۰م. برسد، طیّ صد سال این جمعیّت دو برابر شد (۱۹۳۰م.) و سی سال بعد به سه میلیارد نفر (۱۹۶۰م.)، شانزده سال بعد به چهار میلیارد نفر (۱۹۷۶م.) و یازده سال بعد به پنج میلیارد نفر (۱۹۸۷م.) رسید. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰م. جمعیّت جهان به ۵/۸ میلیارد نفر برسد. با افزایش جمعیّت، احتمال دسترسی به زمین قابل کشت کاهش می‌یابد.
ریشه‌های قحطی
ریشه‌های قحطی را در دو دسته کلّی می‌توان مورد مطالعه قرار داد:
دسته اوّل: عواملی که به طور مستقیم باعث بروز قحطی و خشکسالی می‌شوند:
با نگاهی گذرا و سریع به اطراف خود ریشه‌های جالبی را از وقوع قحطی در دنیای امروز و اذعان کارشناسان غربی خواهیم دید:
ریشه‌های قحطی
ریشه‌های قحطی را در دو دسته کلّی می‌توان مورد مطالعه قرار داد:
دسته اوّل: عواملی که به طور مستقیم باعث بروز قحطی و خشکسالی می‌شوند:
با نگاهی گذرا و سریع به اطراف خود ریشه‌های جالبی را از وقوع قحطی در دنیای امروز و اذعان کارشناسان غربی خواهیم دید:
«سازمان ناظر بین الملل» مانند بسیاری کارشناسان، گرم شدن آب و هوای کره زمین را در گرسنگی جهان مقصّر می‌شناسد. گزارش علائم حیاتی ۱۹۹۶م. این سازمان خاطرنشان می‌کند پرداخت‌های صنعت بیمه به دلیل نابودی محصولات در اثر آب و هوا در طول نیمه اوّل سال ۱۹۹۰م. به ۴۸ میلیارد دلار رسید؛ در حالی که این رقم برای کلّ طول سال ۱۹۸۰م.، ۱۶ میلیارد دلار بوده است.۶
سرجان هاوتون، متخصّص آب و هوا و رئیس «انجمن رویال انگلیس»، با هشدار در مورد آلودگی‌های محیطی، خاطرنشان می‌کند، ما هنوز باید شاهد ادامه ویرانی‌های ناشی از گرم شدن هوای کره زمین باشیم، جنگل‌ها از بین خواهند رفت، بیماری‌هایی چون مالاریا گسترش خواهند یافت و مهاجران گرسنه در مرزها سرگردان خواهند شد.۷
نقش جنگ‌ها را در وقوع قحطی نباید نادیده گرفت؛ چرا که قحطی و جنگ همزاد و همراه همیشگی‌اند. معمولاً، جنگ مساوی است با قحطی و گرسنگی بیشتر. آیزنهاور، رئیس جمهور اسبق ایالات متّحده، در سخنان خود به فجایع ناشی از جنگ اعتراف کرده و می‌نویسد:
هر تفنگی که ساخته می‌شود، هر کشتی نظامی‌که به آب انداخته می‌شود، هر موشکی که آتش زده می‌شود، حکایت از دزدی از کسانی دارد که گرسنه‌اند، کسانی که از سرما بر خود می‌لرزند و لباس ندارند. جهان در جنگ تنها پول خرج نمی‌کند؛ جنگ نیروی کارگران، نبوغ و استعداد دانشمندان، امید کودکان و… را نیز هزینه می‌کند. در زیر ابر تهدید کننده جنگ، این انسانیّت است که به صلیب آهنین کشیده می‌شود… آیا راه دیگری برای زندگی بشر وجود ندارد.۸
در اینجا به بعضی از حقایق معاصر اشاره می‌کنیم تا موضوع را روشن‌تر درک کنیم:
تنها جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱م. نیم میلیارد دلار در روز یا حدود ۳۵۰ هزار دلار در دقیقه برای هم پیمانان هزینه در بر داشت. یک هواپیمای جنگی ۲۵ میلیون دلار؛ یک موشک کروز توماهاک ۳/۱ میلیون و یک موشک هوا به هوا ۸۰۰ هزار دلار هزینه در بر دارد. اگر بخواهیم هزینه‌ها را گویاتر مطرح کنیم، باید بگوییم هزینه یک موشک راداری «اسپارو» برابر با هزینه غذای روزانه یک مدرسه پر از دانش آموز گرسنه به مدّت پنج سال است. این ارقام در برابر میلیون‌ها رقمی‌که سالانه به سمت تسلیحات و جنگ افزارها سرازیر می‌شود، بسیار ناچیز است.
«مؤسسه پژوهشی بین المللی صلح استکهلم» گزارش می‌دهد: هزینه نظامی جهان، سالانه میانگینی بین ۹۰۰ میلیارد تا یک تریلیون دلار است. این بدین معناست که رقم نجومی‌یک تریلیون دلار یا دو میلیون دلار در دقیقه، صرف نظامی‌گری کشورها می‌شود!
هزینه تأمین آب سالم برای مردم فقیر کشورهای در حال توسعه به مدّت ده سال، تنها ده روز از خرج‌های نظامی را دربرمی‌گیرد.۹
در جنگ «ویتنام» نیروهای آمریکایی در بالاترین حدّ خود (سه برابر نیروهای آمریکایی در عراق) بودند، این در حالی است که در جنگ ویتنام، 58 هزار نیروی آمریکایی، تقریبا 13 برابر کشته شدگان نیروها در عراق، کشته شدند. دو دلیل کلّی برای افزایش هزینه‌های جنگ عراق اعلام شده است: نیرو و تجهیزات.جنگ عراق دومین جنگ مدرن بزرگ تاریخ آمریکاست که در آن نیروهای آمریکایی داوطلب فراوانی حضور داشته‌اند. هزینه نیروهای داوطلب برای آمریکا بسیار زیاد است چون حقوق‌های درخواستی آنها بسیار بالاست.۱۰
به گزارش «تهران تایمز» به نقل از خبرگزاری عربی «گالف نیوز»، ژوزف استیگلیتز، اقتصاد‌دان بزرگ آمریکایی و برنده جایزه نوبل اقتصاد، در «دانشگاه کلمبیا»، در کتابی با عنوان «جنگ ۳ تریلیون دلاری» نوشته است: برای تخمین واقعی هزینه‌های انجام شده در جنگ عراق نباید تنها بودجه اختصاص یافته از سوی دولت، مورد ارزیابی قرار گیرد چرا که این جنگ تأثیرات منفی شایانی در اقتصاد آمریکا داشته است که با در نظر گرفتن این تأثیرات، کلّ هزینه‌های جنگ در عراق به بیش از ۳ تریلیون دلار خواهد رسید.۱۱
علاوه بر جنگ‌ها، یکی از عوامل مهمّ بروز قحطی‌ها، سیاست‌های اقتصادی و تعدیلی است که در کشورهای مختلف اتّخاذ می‌شود. در حالی که کودکان بی‌گناه گرسنگی می‌کشند، کشورهای ثروتمند میلیون‌ها تن موادّ غذایی را برای بالا نگه داشتن قیمت‌ها نابود می‌کنند یا دست به احتکار می‌زنند. «آسوشیتدپرس» به نقل از «سازمان نان جهان» چنین گزارش می‌دهد:
گرسنگی جهان ریشه در فرو ریختن ارزش‌های انسانی دارد. براساس گزارش‌های سازمانی که از لوایح و برنامه‌های ضدّ فقر سخن می‌گوید، خشونت، قدرت سیاسی کم، فقر، تبعیض نژادی و فشارهای محیطی از مهم‌ترین عوامل سوءتغذیه به شمار می‌روند.۱۲
دسته دوم: عواملی که در پی اثر وضعی، قحطی به بار می‌آورند:
باید توجّه داشت که قحطی و کمبود موادّ غذایی تنها ریشه در خشکسالی‌ها و بلایای طبیعی ندارد، بلکه بی‌کفایتی دولت‌ها و فساد حاکم بر آنها، جنگ‌ها، تحریم‌های اقتصادی و از همه مهم‌تر بی عاطفگی انسان امروز نیز بر این قحطی و کمبود دامن می‌زند. بنابر اعتقادی که از آیات قرآن برآمده، بلایا محصول اعمال و کردار خود ماست و از ماست که برماست.۱۳ از این رو باید ریشه‌های قحطی را در رفتار و کردار خود جست‌و‌جو کنیم، متون اسلامی‌به زیبایی برای ما از این امر رمزگشایی کرده است.
باید توجّه داشت که قحطی و کمبود موادّ غذایی تنها ریشه در خشکسالی‌ها و بلایای طبیعی ندارد، بلکه بی‌کفایتی دولت‌ها و فساد حاکم بر آنها، جنگ‌ها، تحریم‌های اقتصادی و از همه مهم‌تر بی عاطفگی انسان امروز نیز بر این قحطی و کمبود دامن می‌زند. بنابر اعتقادی که از آیات قرآن برآمده، بلایا محصول اعمال و کردار خود ماست و از ماست که برماست.۱۳ از این رو باید ریشه‌های قحطی را در رفتار و کردار خود جست‌و‌جو کنیم، متون اسلامی‌به زیبایی برای ما از این امر رمزگشایی کرده است.
پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرمود:
«اگر در میان شما مردم، پنج چیز پدید آید، به پنج چیز گرفتار میشوید؛ اگر ربا بخورید، ذلّت و خواری شما را می‌گیرد و اگر زنا شیوع یابد، مرگ‌های ناگهانی فراوان رخ می‌دهد و اگر حاکمان به ستم پرداختند، حیوانات میمیرند و اگر مردم به همدیگر ستم کنند، اقتدار و نظمشان میشکند و اگر سنّت را ترک کنند، بدعت آشکار می‌گردد.»
«اگر در میان شما مردم، پنج چیز پدید آید، به پنج چیز گرفتار میشوید؛ اگر ربا بخورید، ذلّت و خواری شما را می‌گیرد و اگر زنا شیوع یابد، مرگ‌های ناگهانی فراوان رخ می‌دهد و اگر حاکمان به ستم پرداختند، حیوانات میمیرند و اگر مردم به همدیگر ستم کنند، اقتدار و نظمشان میشکند و اگر سنّت را ترک کنند، بدعت آشکار می‌گردد.»
و نیز فرمود:
«اگر نقض پیمان در میان مردم رایج گردد، دشمنان بر آنها مسلّط می‌شوند و اگر به یکدیگر ستم روا دارند، قتل در میانشان گسترش یابد و اگر زکات ندهند، باران کم میبارد و اگر زنا شیوع یابد، به مرگ ناگهانی گرفتار می‌شوند و هر قومی در مکیال و میزان خیانت کند، گرفتار قحطی می‌گردد.»14
«اگر نقض پیمان در میان مردم رایج گردد، دشمنان بر آنها مسلّط می‌شوند و اگر به یکدیگر ستم روا دارند، قتل در میانشان گسترش یابد و اگر زکات ندهند، باران کم میبارد و اگر زنا شیوع یابد، به مرگ ناگهانی گرفتار می‌شوند و هر قومی در مکیال و میزان خیانت کند، گرفتار قحطی می‌گردد.»14
امام باقر(ع) می‌فرمود:
«سالی از سالی کمبارانتر نیست، ولی خدا آن را هر جا خواهد ببارد. به راستی چون مردمی نافرمانی کنند خدای جلّ جلاله آنچه از باران برای آنها مقدّر است در آن سال، از آنها به دیگران گرداند و به بیابانها و دریا و کوه ببارد، به راستی خدا جعل را در سوراخش به خطای کسانی که در محلّ اویند، عذاب کند، چون می‌تواند از آنجا به محلّ دیگری که اهل معصیت نباشند، نقل مکان کند. سپس امام پنجم(ع) فرمود: «عبرت گیرید ای صاحبان بصیرت» و فرمود: «در کتاب علی یافتیم که رسول خدا (ص) فرمود: چون زنا پدیدار شود، مرگ ناگهانی فراوان گردد و چون کم فروشی شود، خدا قحطی و کم زراعتی آرد. چون زکات ندهند، زمین برکت در زراعت و میوه و معادن ندهد و چون به ناحق قضاوت کنند، معاونت بر ظلم و عدوان کردهاند و چون نقض عهد کنند، خدا دشمن بر آنها مسلّط کند و چون قطع رحم کنند، خدا مال را به دست اشرار دهد و چون امر به معروف و نهی از منکر نکنند و پیرو نیکان خاندان من نشوند، خدا بدان آنها را بر آنها مسلّط کند و نیکانشان دعا کنند و او مستجاب نکند.»15
«سالی از سالی کمبارانتر نیست، ولی خدا آن را هر جا خواهد ببارد. به راستی چون مردمی نافرمانی کنند خدای جلّ جلاله آنچه از باران برای آنها مقدّر است در آن سال، از آنها به دیگران گرداند و به بیابانها و دریا و کوه ببارد، به راستی خدا جعل را در سوراخش به خطای کسانی که در محلّ اویند، عذاب کند، چون می‌تواند از آنجا به محلّ دیگری که اهل معصیت نباشند، نقل مکان کند. سپس امام پنجم(ع) فرمود: «عبرت گیرید ای صاحبان بصیرت» و فرمود: «در کتاب علی یافتیم که رسول خدا (ص) فرمود: چون زنا پدیدار شود، مرگ ناگهانی فراوان گردد و چون کم فروشی شود، خدا قحطی و کم زراعتی آرد. چون زکات ندهند، زمین برکت در زراعت و میوه و معادن ندهد و چون به ناحق قضاوت کنند، معاونت بر ظلم و عدوان کردهاند و چون نقض عهد کنند، خدا دشمن بر آنها مسلّط کند و چون قطع رحم کنند، خدا مال را به دست اشرار دهد و چون امر به معروف و نهی از منکر نکنند و پیرو نیکان خاندان من نشوند، خدا بدان آنها را بر آنها مسلّط کند و نیکانشان دعا کنند و او مستجاب نکند.»15
مردی از امام باقر(ع) روایت می‌کند که رسول خدا(ص) فرمودند:
«اگر به چهار چیز گرفتار شدید، به خداوند پناه برید. هر گاه فحشا در میان ملّتی پدید آید و آشکار گردد، خداوند برای آنها طاعون می‌آورد و آنها گرفتار بیماری‌هایی می‌شوند که در میان پدران آنها سابقه نداشته است، هر گاه مردمی در وزن و کیل خیانت کنند، گرفتار قحطی و فشار زندگی می‌گردند و حاکم هم به آنها ظلم می‌کند و هرگاه از دادن زکات، خودداری ورزند، باران برای آنها نازل نمی‌شود و اگر بارانی هم بیاید، برای چهار پایان خواهد بود. هر گاه عهد و پیمان‌ها را با خداوند انجام ندهند و به دستورات رسول خدا (ص) عمل نکنند، خداوند دشمن را بر آنها مسلّط می‌کند و هر چه دارند، می‌گیرد و کسانی که خلاف امر خداوند دستوری بدهند، خداوند عذاب و سختی را بر آنان مسلّط می‌سازد.»16
«اگر به چهار چیز گرفتار شدید، به خداوند پناه برید. هر گاه فحشا در میان ملّتی پدید آید و آشکار گردد، خداوند برای آنها طاعون می‌آورد و آنها گرفتار بیماری‌هایی می‌شوند که در میان پدران آنها سابقه نداشته است، هر گاه مردمی در وزن و کیل خیانت کنند، گرفتار قحطی و فشار زندگی می‌گردند و حاکم هم به آنها ظلم می‌کند و هرگاه از دادن زکات، خودداری ورزند، باران برای آنها نازل نمی‌شود و اگر بارانی هم بیاید، برای چهار پایان خواهد بود. هر گاه عهد و پیمان‌ها را با خداوند انجام ندهند و به دستورات رسول خدا (ص) عمل نکنند، خداوند دشمن را بر آنها مسلّط می‌کند و هر چه دارند، می‌گیرد و کسانی که خلاف امر خداوند دستوری بدهند، خداوند عذاب و سختی را بر آنان مسلّط می‌سازد.»16
در روایتی از پیامبر(ص) به نقل از امام صادق(ع) آمده است که فرمودند:
«امّت من، تا زمانی که به یکدیگر خیانت نکنند و امانت را به صاحب آن برگردانند و زکات بدهند، در خیر و خوشی خواهند بود و چون چنین نکنند به قحطی و خشکسالی مبتلا خواهند گشت.»17
راه حلّ بحران خشکسالی
در قرآن کریم در این باره تصریحات جالبی یافت می‌شود که اگر مردمان به تقوا و پارسایی روی آورند، خداوند برکات و باران‌ها را فرو می‌فرستد و خشکی و کم آبی، در مناطق بسیاری بر طرف می‌شود و این وعده الهی که درباره جامعه تقوا پیشگان مژده داده است، آشکار می‌گردد:
«امّت من، تا زمانی که به یکدیگر خیانت نکنند و امانت را به صاحب آن برگردانند و زکات بدهند، در خیر و خوشی خواهند بود و چون چنین نکنند به قحطی و خشکسالی مبتلا خواهند گشت.»17
راه حلّ بحران خشکسالی
در قرآن کریم در این باره تصریحات جالبی یافت می‌شود که اگر مردمان به تقوا و پارسایی روی آورند، خداوند برکات و باران‌ها را فرو می‌فرستد و خشکی و کم آبی، در مناطق بسیاری بر طرف می‌شود و این وعده الهی که درباره جامعه تقوا پیشگان مژده داده است، آشکار می‌گردد:
«وَیَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَارًا وَیَزِدْکُمْ قُوَّهً إِلَى قُوَّتِکُمْ وَلاَ تَتَوَلَّوْاْ مُجْرِمِینَ؛ ۱۸
و ای قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوی او بازگردید، تا(باران) آسمان را پی در پی بر شما بفرستد؛ و نیرویی بر نیرویتان بیفزاید! و گنهکارانه، روی(از حق) بر نتابید!»
و ای قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوی او بازگردید، تا(باران) آسمان را پی در پی بر شما بفرستد؛ و نیرویی بر نیرویتان بیفزاید! و گنهکارانه، روی(از حق) بر نتابید!»
یا در جایی دیگر این قاعده کلّی و سنّت الهی بیان می‌شود که:
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ؛ ۱۹
«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ؛ ۱۹
و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان میآوردند و تقوا پیشه میکردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها میگشودیم؛ ولی(آنها حق را) تکذیب کردند؛ ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.»
۱. النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، ص۱۷۲.
۲. عهد عتیق، کتاب مزامیر، مزمور ۷۲، بندهای ۱ـ۲، به نقل از بشارات عهدین، ص۲۴۸ و أنیس الاعلام، ج۵، صص۹۲ـ۹۳.
۳. کتاب مقدّس، انجیل متّی، ص۴۱، باب ۲۴، بندهای ۱ـ۸، ۲۳ـ۳۷ و ۴۲ـ۴۶.
۴. کتاب مقدّس، انجیل مرقس، ص۷۷، باب ۱۳، بندهای ۱ـ۹ و ۳۲ـ۳۷.
۵. Reuter: Evans, Eddie World Forces AncientChallenge of Growing Food 18 may 1996
۶. AP: Briscoe, David, The Planet’s Pulse 18 May 1996.
۷. Reuter: Global Warming Means Third World bardship 15 Feb 1996.
۸. Eisen hower, Dwight D. A chance for peace16 Apr 1953. Speech to the American Soceity of News paper Editors
۹. ر.ک: پیش‌گویی‌ها و آخرالزّمان: مقاله اینک آخرالزّمان، شفیعی سروستانی، فاطمه (ارجاعات انگلیسی بالا نیز به نقل از این منبع است).
۱۰. http:// www .jamejamonline .ir / newstext.aspx ? newsnum = 100903902172
۱۱. http://tehrantimes.org/1387/04/17/TehranTimes:256.html
۱۲. AP, B Oct 1994.
۱۳. این مفهوم در آیات متعدّدی بیان شده که به طور مشخّص به آیه۳۰ سوره شوری(۴۲)، می‌توان اشاره کرد: «هر مصیبتی به شما رسد به دلیل اعمالی است که انجام دادهاید و بسیاری را نیز عفو می‌کند.»
۱۴. إرشاد القلوب إلی الصواب، ج1، ص۷۱.
۱۵. أمالی الصدوق، ص۳۰۸.
۱۶. بحار الأنوار الجامعـه لدرر أخبار الأئمـه الأطهار، ج 70، ص ۳۶۸.
۱۷. الحیاه، با ترجمه احمد آرام، ج 6، ص ۳۴۱.
۱۸. سوره هود (۱۱)، آیه ۵۲.
۱۹. سوره اعراف (۷)، آیه ۹۶.
ماهنامه موعود شماره ۱۱۴
پی‌نوشت‌ها:
۱. النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، ص۱۷۲.
۲. عهد عتیق، کتاب مزامیر، مزمور ۷۲، بندهای ۱ـ۲، به نقل از بشارات عهدین، ص۲۴۸ و أنیس الاعلام، ج۵، صص۹۲ـ۹۳.
۳. کتاب مقدّس، انجیل متّی، ص۴۱، باب ۲۴، بندهای ۱ـ۸، ۲۳ـ۳۷ و ۴۲ـ۴۶.
۴. کتاب مقدّس، انجیل مرقس، ص۷۷، باب ۱۳، بندهای ۱ـ۹ و ۳۲ـ۳۷.
۵. Reuter: Evans, Eddie World Forces AncientChallenge of Growing Food 18 may 1996
۶. AP: Briscoe, David, The Planet’s Pulse 18 May 1996.
۷. Reuter: Global Warming Means Third World bardship 15 Feb 1996.
۸. Eisen hower, Dwight D. A chance for peace16 Apr 1953. Speech to the American Soceity of News paper Editors
۹. ر.ک: پیش‌گویی‌ها و آخرالزّمان: مقاله اینک آخرالزّمان، شفیعی سروستانی، فاطمه (ارجاعات انگلیسی بالا نیز به نقل از این منبع است).
۱۰. http:// www .jamejamonline .ir / newstext.aspx ? newsnum = 100903902172
۱۱. http://tehrantimes.org/1387/04/17/TehranTimes:256.html
۱۲. AP, B Oct 1994.
۱۳. این مفهوم در آیات متعدّدی بیان شده که به طور مشخّص به آیه۳۰ سوره شوری(۴۲)، می‌توان اشاره کرد: «هر مصیبتی به شما رسد به دلیل اعمالی است که انجام دادهاید و بسیاری را نیز عفو می‌کند.»
۱۴. إرشاد القلوب إلی الصواب، ج1، ص۷۱.
۱۵. أمالی الصدوق، ص۳۰۸.
۱۶. بحار الأنوار الجامعـه لدرر أخبار الأئمـه الأطهار، ج 70، ص ۳۶۸.
۱۷. الحیاه، با ترجمه احمد آرام، ج 6، ص ۳۴۱.
۱۸. سوره هود (۱۱)، آیه ۵۲.
۱۹. سوره اعراف (۷)، آیه ۹۶.