نظام خلقت ، نظام بهترین‌ها

خدا در قرآن، خلقت هر چیزی را در چارچوب «احسن» و بهترین‌ها و برترین‌ها می‌داند؛ زیرا از نظر قرآن، هر چیز چنان در تمامیت کمالی آن آفریده شده است که چیزی در آن کم گذاشته نشده است.

خدا به عنوان «اللَّهُ خالِقُ کُلِّ شَیْ‌ءٍ» (زمر، آیه ۶۲؛ رعد، آیه ۱۶) هر چیزی را خلق کرده است. اما این خلقت در تمامیت کمالی آن مخلوق است به طوری که بهتر و برتر از آن قابل تصور نیست؛ زیرا هر چیزی «قدر» و اندازه‌ای دارد که تمامیت کمال آن چیز است؛ و اگر بخواهد خارج از این «قدر» باشد، دیگر آن چیز، آن چیز نخواهد بود. خدا درباره «قدر» و اندازه داشتن هر چیزی می‌فرماید: وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیرًا؛ و هر چیزى را آفریده و بدان گونه که درخور آن بوده‌اندازه‏ گیرى کرده است.(فرقان، آیه ۲) همچنین درباره «قدر» انسان نیز می‌فرماید: مِنْ نُطْفَهٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ؛ از نطفه‏ اى خلقش کرد و اندازه مقررش بخشید. (عبس، آیه ۱۹)

این مقدرات هر چیزی با توجه به مسئله تجلیات ظهوری اسماء الهی است؛ که هر چیزی ظهور اسم یا اسمای الهی است؛ چنانکه مقدر شده تا انسان به عنوان خلیفه الهی، مظهر همه اسمای الهی باشد.(بقره، آیات ۳۰ و ۳۱) این گونه است که کثرات مخلوقات عالم همان تجلیات الله است که چون نوری از هر چیزی به عنوان آیت‌الله ظهور می‌کند.(نور، آیه ۳۵)

به سخن دیگر، اگر بخواهیم «کثرات» را در موجودات داشته باشیم که در عین تنوع و تکثر، در تمامیت کمالیت خودش باشد، باید بپذیریم که برای هر چیزی «قدر» و اندازه‌ای است که اگر آن ملاحظه و مراعات نشود، آن چیز دیگر خودش نخواهد بود، بلکه چیز دیگری خواهد بود. «قدر» سنگ یا حیوان یا گیاه یا انسان یا ملک چیزی است که اگر آنها مراعات نشود، سنگ می‌بایست حیوان یا حیوان می‌بایست سنگ می‌شد.

از نظر قرآن همان طوری که خدا به انسان فرمان می‌دهد در چیزی کم نگذارید(اعراف، آیه ۸۵)، خودش نیز این گونه عمل می‌کند. از همین رو می‌فرماید: الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ؛ همان کسى که هر چیزى را که آفریده است نیکو آفریده.(سجده، آیه ۷)

در همین آیه توضیح می‌دهد که مثلا در خلقت انسان این گونه عمل کرده است: و آفرینش انسان را از گل آغاز کرد، سپس [تداوم] نسل او را از چکیده آبى پست مقرر فرمود، آنگاه او را درست‏اندام کرد و از روح خویش در او دمید و براى شما گوش و دیدگان و دلها قرار داد چه‌اندک سپاس مى‏ گزارید.(سجده، آیات ۷ تا ۹)

در حقیقت «قدر» انسان به عنوان یک مخلوق نیکو می‌بایست این گونه باشد؛ ترکیبی از «احسن تقویم» و «اسفل السافلین».(تین، آیات ۴ و ۵) چنین ترکیبی به طور طبیعی با ترکیب «قدر» جنیان فرق دارد که مثلا ابلیس می‌گوید: مرا از آتش آفریدی و او را از گل خلق کردی.»(اعراف، آیه ۱۲)