موعود پایگاه اینترنتی موعود
«به خدا سوگند تأویل آن هنوز نازل نشده است و تأویل آن نازل نخواهد شد تا اینکه قائم که درود خدا بر او باد، خروج کند. پس چون قائم که درود بر خدا بر او باد خروج کند هیچ کافر به خدای عظیم و هیچ مشرک به امام باقی نماند، مگر اینکه خروج او را خوش ندارد، تا اینکه اگر کافر یا مشرکی در دل سنگی [مخفی] باشد، آن سنگ [به زبان آمده و] خواهد گفت: ای مؤمن! در شکم من کافری هست، مرا بشکن و او را به قتل رسان.»
بشارت به ظهور موعود در دین اسلام ریشه در آموزههای دیرپا و تخلّفناپذیر قرآن کریم دارد. در این کتاب مقدّس بر تشکیل حکومت صالحان، گسترش دین اسلام در سراسر جهان و تحقّق آیندهای سرشار از عدالت و معنویّت و به دور از هر گونه ستم و تباهی تأکید شده و به همۀ جهانیان بشارت داده شده است که فرجام جهان جز سعادت و نیکبختی نخواهد بود.
محدّثان و مفسّران گرانقدر شیعه از دیرباز به موضوع موعود در قرآن توجّه کرده و در کتابهای خود به جمعآوری و تبویب۱ آیاتی پرداختهاند که در کلمات معصومان(ع) به این موضوع تفسیر یا تأویل شده‌اند.
علّامه سیّد هاشم حسینی بحرانی(م ۱۱۰۷ ه . ق) در کتاب «المحجّـۀ فی ما نزل فی القائم الحجّـۀ(ع)» که با نام «سیمای حضرت مهدی(ع) در قرآن» به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است، با بهرهگیری از روایات، ۱۲۰ آیه مرتبط با این موضوع را بررسی میکند.
ناگفته نماند که در مستدرک المحجّه، که در انتهای کتاب یاد شده، آمده است، چهارده آیۀ دیگر به این مجموعه افزوده شده است.
علّامه مجلسی (۱۰۲۷ ـ ۱۱۱۱ق.) در «بحار الأنوار» با استفاده از تفاسیری مانند «تفسیر قمی»، «تفسیر فرات کوفی»، «تفسیر عیّاشی»، تفسیر «کنز الفوائد» و کتابهایی چون «الکافی» ثقـۀالاسلام کلینی، «کمالالدّین و تمام النّعمۀ» شیخ صدوق، «الإرشاد» شیخ مفید، کتاب «الغیبـۀ» شیخ طوسی، کتاب «الغیبۀ» نعمانی و…، بیش از شصت آیه را که به قیام قائم(ع)تأویل شده‌اند، جمعآوری کرده است.
در جلد پنجم از کتاب «معجم أحادیث الامام المهدی(ع)» که به همّت هیئت علمی مؤسّسۀ معارف اسلامی و زیر نظر حجّتالاسلام و المسلمین علی کورانی منتشر شده است، بیش از ۳۰۰ آیۀ قرآن کریم که به گونهای با شخصیّت امام‌مهدی(ع)، ظهور آن حضرت و موضوعاتی چون رجعت ارتباط دارند، جمعآوری و روایات ذیل آنها بررسی شده است.
در کتاب «الآیات الباهرۀ فی بقیّـۀ العترۀ الطاهرۀ» (تفسیر آیات القرآن فی المهدی صاحب الزمان)، اثر سیّد داود میرصابری که به باور نویسندۀ آن، کامل کنندۀ کتابهایی است که پیش از این کتاب در این زمینه نوشته شده، با استفاده از روایات معصومان(ع) حدود ۲۴۰ آیۀ مرتبط با موضوع مهدویّت بررسی شده است.
سعید ابومعاش نیز در کتاب «الإمام المهدی(ع) فی القرآن و السنّـۀ» حدود ۵۰۰ آیه را که به نوعی با وجود مقدّس
امام عصر(ع) و ظهور ایشان ارتباط دارند، گردآورده و با بهرهگیری از روایات به بررسی و شرح آنها پرداخته است.
گفتنی است برخی مفسّران شیعه در کتابهای خود مجموعه آیاتی را که در شأن اهل بیت عصمت و طهارت(ع) تأویل شده‌اند، گرد آوردهاند که به طور طبیعی بخش قابل توجّهی از این آیات نیز به آیات تأویل شده در شأن امام مهدی(ع)اختصاص دارد. از آن جمله میتوان به کتاب «تأویل الآیات الظاهرۀ فی فضائل العترۀ الطاهرۀ» اثر سیّد شرف‌الدّین علی حسینی استرآبادی (از علمای نیمۀ دوم قرن دهم هجری) اشاره کرد.
دستهای از آیاتی که با مهدیباوری ارتباط دارند، بیانگر دیدگاه قرآن دربارۀ فرجام جهان هستند. در این آیات به صراحت بیان شده است که سرانجام، صالحان حکومت جهان را به دست خواهند گرفت و دین خدا بر سراسر جهان حکمفرما خواهد شد.
در اینجا به اجمال به برخی از این آیات اشاره میکنیم:
۱. خداوند متعال در آیات متعددی از قرآن کریم بر این حقیقت تأکید کرده است که سرانجام دین اسلام، برخلاف میل کافران و مشرکان بر همۀ ادیان، پیروز خواهد شد. در یکی از این آیات چنین آمده است:
«هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَی وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ؛ ۲ او کسی است که پیامبرش را با هدایت و دین درست فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند.»
روایات فراوانی در تفسیر این آیه رسیده و در همۀ آنها تأکید شده است که این آیه در زمان ظهور امام‌مهدی(ع) تحقّق خواهد یافت. از آن جمله میتوان به روایت زیر اشاره کرد که از امام صادق(ع) نقل شده است:
«به خدا سوگند تأویل آن هنوز نازل نشده است و تأویل آن نازل نخواهد شد تا اینکه قائم که درود خدا بر او باد، خروج کند. پس چون قائم که درود بر خدا بر او باد خروج کند هیچ کافر به خدای عظیم و هیچ مشرک به امام باقی نماند، مگر اینکه خروج او را خوش ندارد، تا اینکه اگر کافر یا مشرکی در دل سنگی [مخفی] باشد، آن سنگ [به زبان آمده و] خواهد گفت: ای مؤمن! در شکم من کافری هست، مرا بشکن و او را به قتل رسان.»
در روایت دیگری که از امام علی(ع) نقل شده است، آن حضرت پس از خواندن آیۀ یاد شده، میفرماید:
«آیا پس از آن [برای مشرکان و کافران] چیرگی و غلبهای هست؟ گفتند: آری. فرمود: هرگز، سوگند به آنکه جانم در دست اوست تا آنجا که هیچ آبادی نماند مگر اینکه هر صبح و شام در آن به یگانگی خداوند و پیامبری محمّد که درود خدا بر او و خاندانش باد، ندا داده میشود.»
۲. یکی دیگر از آیاتی که در آن به صراحت و با تأکید فراوان از حاکمیّت صالحان بر زمین سخن گفته شده، آیۀ زیر است:
«وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ؛ ۲ و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایستۀ ما به ارث خواهند برد.»
امام باقر(ع) در تفسیر آیۀ یاد شده، میفرماید: «آن بندگان شایسته [یاران حضرت مهدی] در آخرالزّمان هستند».
۳. آیۀ زیر یکی دیگر از آیاتی است که دیدگاه قرآن کریم دربارۀ جهان آینده و آیندۀ جهان را به خوبی بیان میکند:
«وَعَدَ الله الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئًا وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ؛ ۴خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کردهاند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همانگونه که کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین [خود] قرار داد و آن دینی را که برایشان پسندیده است به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدّل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند.»
امام سجّاد(ع) در تفسیر آیۀ یاد شده میفرماید:
«آنها [به خدا سوگند] شیعیان ما خاندان پیامبر هستند. خداوند این کار را به دست مردی از ما انجام خواهد داد و اوست مهدی این امّت و هم اوست که پیامبر خدا که درود خدا بر او و خاندانش باد [دربارهاش] فرمود: چنانچه جز یک روز از دنیا باقی نماند خداوند آن روز را آنقدر طولانی خواهد ساخت تا مردی از عترت من که نامش نام من است بیاید [زمام امور را به دست بگیرد] زمین را پر از عدل و قسط کند همچنان که از ظلم و جور پر شده باشد.»
از امام صادق(ع) نیز در ذیل این آیه چنین روایت شده است: «[این آیه] دربارۀ [حضرت] قائم(ع) و یاران او نازل گشت».
۴. آیۀ دیگری که در ترسیم دیدگاه قرآن در زمینۀ آیندۀ جهان، میتوان به آن استناد کرد، این آیه است:
«وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّۀً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ؛ ۵ و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرودست شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم]گردانیم و ایشان را وارث زمین کنیم.»
از امیر مؤمنان علی(ع) در تفسیر این آیه، چنین روایت شده است:
«ایشان خاندان محمّدند. خداوند مهدی آنها را پس از تلاش [و رنجشان] برمیانگیزد و آنها را عزّت میدهد و دشمنشان را خوار میگرداند.»
آن حضرت همچنین در یکی از کلمات قصار خود میفرماید:
«دنیا پس از سرکشی روی به ما نهد، چون مادّه شترِ بدخو که با بچّۀ خود مهربان بُوَد. سپس این آیه را خواند: «و میخواهیم بر آنان که مردم ناتوانشان شمردهاند، منّت نهیم و آنان را امامان و وارثان گردانیم».
افزون بر آیات یاد شده، آیات دیگری در قرآن وجود دارد که همۀ آنها به حاکمیّت دین حق در زمان ظهور امام مهدی(ع) تفسیر یا تأویل شده‌اند.
ماهنامه موعود شماره ۱۲۷
پی‌نوشت‌ها:
۱. تبویب: تقسیم کردن کتاب به فصول؛ باب کردن کتاب و نوشته.
۱. سورۀ توبه (۹)، آیۀ ۳۳.
۲. سورۀ انبیاء (۲۱)، آیۀ ۱۰۵.
۳. سورۀ نور (۲۴)، آیۀ ۵۵.
۴. سورۀ قصص (۲۸)، آیۀ ۵.
