گفتگو درباره امام مهدى علیه‌السلام-۱۲

در حالى که ما در دیگر کتابهاى خود بخوبى روشن ساخته‏ایم که اساس تاریخ بر دو محور قرار دارد یکى انسان و دیگرى عوامل مادى که انسان را احاطه کرده است؛ همانطور که عوامل مادى و ابزار تولید و طبیعت در انسان اثر مى‏گذارد، انسان نیز در اطراف خود و در دیگر عوامل خارجى اثر مى‏گذارد و هیچ توجیهى وجود ندارد که بگوییم حرکت از ماده شروع و به انسان ختم مى‏گردد؛ مگر عکس آن را هم بپذیریم که ممکن است حرکت از انسان شروع و به ماده ختم گردد؛ زیرا انسان و ماده در طول زمان در یکدیگر اثر مى‏گذارند.
با این حساب یک فرد مى‏تواند در جریان تاریخ از یک طوطى برتر باشد بویژه که این شخص رابط و واسطه میان زمین و آسمان باشد که این۲ رابط خود همانند یک نیرو براى حرکت تاریخ عمل مى‏کند و این چیزى است که در تاریخ پیامبران به اثبات رسیده است بویژه در تاریخ پیامبر خاتم، صلّى‏اللّه‏علیه‏وآله.
پیامبر اسلام حضرت محمد، صلّى‏اللّه‏علیه‏وآله، به خاطر تحقق رسالت آسمانى‏اش خود زمام حرکت تاریخ را در دست گرفت و یک خط طولانى فرهنگى و تربیتى ایجاد کرد که هرگز عوامل مادى و خارجى نمى‏توانستند از عهده آن برآیند؛ – چنانکه این موضوع را در مقدمه دوم کتاب »الفتاوى الواضحه« توضیح داده‏ایم – و هر چه به وسیله پیامبر۳ اکرم، صلّى‏اللّه‏علیه‏وآله، امکان وقوع داشته به وسیله امام منتظر، علیه‏السلام، نیز ممکن است؛ امامى که از اهل‏بیت است و رسول گرامى اسلام، صلّى‏اللّه‏علیه‏وآله، از نقش بزرگ او سخن گفته و به وجود او بشارت داده است.
۴ و بالاخره به آخرین سؤال مى‏رسیم، مى‏پرسند:
روشى که مى‏شود تصور کرد چنین فردى بتواند پیروزى قطعى عدالت را به ارمغان آورد و کیان ظلم و ستم را براندازد، چیست؟
پاسخ دقیق به این پرسش بستگى دارد به شناخت زمان و مرحله‏اى که حضرت مهدى، علیه‏السلام، پا به میدان مى‏گذارد؛ اگر بشود دقیقاً خصوصیات و اوضاع و احوال آن زمان را تشخیص داد؛ ممکن است در پرتو آن بتوان تصویرى از چگونگى عملیات و حرکت آن را ترسیم کرد ولى تا زمانى که ما شناختى نسبت به آن زمان نداریم و چیزى از شرایط و واقعیتهاى خارجى آن را نمى‏دانیم نمى‏شود پاسخى علمى راجع به آنچه در آن روز اتفاق خواهد افتاد بیان کرد؛ گر چه مى‏شود حدس و گمان‏هایى زد که آن هم غالباً بر پایه ذهنیات است نه واقعیتهاى عینى و خارجى.
در اینجا یک تصور درست وجود دارد که مى‏شود آن را پذیرفت. این تصور بر پایه روایاتى است که۵ درباره این جریان وارد شده و نیز بر پایه تجربه‏هایى است که از انقلابهاى بزرگ تاریخ استفاده مى‏شود.
تصور مى‏شود که ظهور حضرت مهدى، علیه‏السلام، به دنبال یک خلأ بزرگ که نتیجه فساد و بحران تمدن است، واقع مى‏شود. این خلأ راه۶ پیشروى رسالت جدید را مى‏گشاید و زمینه روحى پذیرش دعوت را آماده مى‏سازد.
این بحران روحى، حادثه‏اى اتفاقى نیست که ناگهان در تاریخ تمدن انسانها پدید آید بلکه نتیجه طبیعى تناقضات تاریخ است، تاریخ منهاى خدا؛ که در نهایت هیچ راهى براى حل آن تناقضات پیدا نخواهد شد. آنگاه است که آتش روشن مى‏شود؛ آتشى که هیچ چیز باقى نمى‏گذارد و از هیچ چیز نمى‏گذرد.
در این لحظه است که آن نور ظهور مى‏کند تا آتش را خاموش و عدالت آسمانى را در گستره زمین بر پا دارد.
والحمدلله رب العالمین و الصلوه و السلام على محمد و آله الطاهرین.
شروع نگارش این اوراق روز سیزدهم جمادى الثانیه سال ۱۳۹۷ ق. و پایان آن عصر روز هفدهم همین ماه بوده است. والله ولى التوفیق
محمدباقر صدر – نجف اشرف
تحقیق این کتاب در ماه رجب سال ۱۴۱۶ ق. در شهر مقدس قم پایان یافت.
دکتر عبدالجبار شراره

ماهنامه موعود شماره ۱۶

پى‏نوشتها:
۱. اشاره است به نظریه مادى تاریخ یعنى تفسیرى که مارکسیسم از تاریخ دارد. در کتاب »اقتصادنا« ج۱، ص۱۹ تحلیل علمى و بحث فلسفى عمیقى در این زمینه به قلم استاد شهید صدر، رضى‏اللّه‏عنه، شده است.
۲. اشاره به کتاب »فلسفتنا« و مقدمه کتاب »اقتصادنا« مى‏باشد.
۳. ر.ک: کتاب قهرمانان (قهرمانى به صورت یک پیامبر) نوشته توماس کارلایل.
۴. ر.ک: مقدمه دوم کتاب »الفتاوى الواضحه« ص۶۳ که این مسأله را بخوبى توضیح و تفصیل ظهور حضرت مهدى، علیه‏السلام، به دنبال یک خلأ بزرگ که نتیجه فساد و بحران تمدن است، واقع مى‏شود. این خلأ راه پیشروى رسالت جدید را مى‏گشاید و زمینه روحى پذیرش دعوت را آماده مى‏سازد.
داده است.
۵. التاج الجامع للاصول، ج۵، ص۳۴۳، از ابوسعید از پیامبر، صلّى‏اللّه‏علیه‏وآله:
»المهدى منّى أجلى الجبهه أقنى الأنف یملأ الأرض قسطاً و عدلاً کما ملئت ظلماً و جوراً« یعنى: مهدى از من است، پیشانى فراخ و بلندبینى؛ زمین را از عدل و داد پر مى‏کند پس از آنکه انباشته از ظلم و ستم شده باشد.
۶. اشاره به روایاتى است درباره نشانه‏هاى ظهور و وقایعى که پیش از ظهور مبارک آن حضرت یا همزمان با آن رخ مى‏دهد. این روایات به صورت مشروح در کتاب »عصر ظهور« از سید محمد صدر آمده است. هم چنین به کتاب ارشاد شیخ مفید، ص۳۵۶ به بعد و کتاب »الاشاعه لأشراط الساعه« از محمد بن رسول حسینى برزنجى رجوع شود.
۷. اشاره است به عاقبت کار انسان و بحران تمدن که بر اثر رقابت و کشمکش میان تمدنهاى مادى و قطبهاى سیاسى و ناتوانى در ایجاد امنیت و خوشبختى براى انسانها پیش خواهد آمد. نشانه‏هاى این خلأ هم‏اکنون پیدا شده و روز به روز در شرق و غرب گسترش مى‏یابد. هر کس اخبار و گزارشها و تفسیرهاى سیاسى روز را پیگیرى کند بخوبى این مسأله را درمى‏یابد؛ و روز موعود دور نیست.