آتش جهنم؛ بهره روزه داری عاشوراء

یکی از مسائلی که این روزها همیشه مطرح می‌شود . مسائلی مثل: روز عاشورا. عید شمردن روز عاشورا. روزه عاشورا هست. ما قصد داریم در فضایی منطقی. مستدل و بدور از تعصب این مسائل را بررسی کنیم

عاشورا در لغت:
طبق جمهور اقوال علما عاشورا روز دهم محرم است
۱- الخلیل بن احمد: « عاشوراء الیوم العاشر من المحرم، و یقال: بل التاسع… »
**العین ج۱ص۲۴۹**
عاشورا روز دهم محرم است و قولی نیز هس که گفته است روز نهم
۲- الازهرى: «قال اللیث: و یوم عاشوراء هو الیوم العاشر من المحرم **تهذیب اللغه ج۱ص۴۰۹**
روز عاشورا روز شهادت حسین بن علی:
طبق جمهور اقوال علمای شیعه و سنی شهادت حسین بن علی روز عاشورا یعنی روز دهم ماه محرم می‌باشد
معرفه السنن والآثار – البیهقی – ج ۳ – ص ۹۱
الطبقات الکبرى – محمد بن سعد – ج ۶ – ص ۳۴۳

آیا روز عاشورا عید است؟
چیزی که ثابت است اینکه حسین بن علی سید شباب اهل الجنه توسط سپاهیان یزید در روز عاشورا به شهادت رسیده است
در این بخش به بررسی روایاتی می پردازیم که در آن عاشورا عید معرفی شده است
« عن ابى هریره قال: قال رسول الله عاشورا عید نبى کان قبلکم فصوموه انتم»
از ابوهریره نقل شده است که گفت: پیامبر فرمود: عاشورا عید پیامبران قبل از شماست پس روزه بگیریدش
مجمع الزوائد – الهیثمی – ج ۳ – ص ۱۸۵
بررسی این روایت:
خود جناب ذهبی در ادامه این روایت چنین گفته است که در متن این روایت شخصی است به اسم ابراهیم الهجری که ائمه رجال او را تضعیف کردند
إبراهیم الهجری ضعفه الأئمه
نکته دیگر:
در متون دیگر همین روایت ذکر شده است. ولی کلمه عید در متن روایت وجود ندارد
صوم یوم عاشوراء یوم کانت تصومه الأنبیاء فصوموه أنتم
المصنف – ابن أبی شیبه الکوفی – ج ۲ – ص ۴۷۱- دارالفکر
الدر المنثور – جلال الدین السیوطی – ج ۶ – ص ۳۴۵- دارالمعرفه
روایت دوم:
نقل شده است که معاویه بر بالای منبر گفت: روز عاشورا عید است هر کسی روزه گرفت. روزه گرفت و هر کسی ترک کرد پس گناهی بر او نیست
معاویه على المنبر یقول: ان یوم عاشورا یوم عید فمن صامه فقد کان یصام و من ترکه فلا حرج
المصنف – عبد الرزاق الصنعانی – ج ۴ – ص ۲۹۱
پس روشن شد که اولین کسی که در اسلام عاشورا را عید شمرده است کسی نیست جز جناب معاویه
اجازه هست کمی‌به قبل از اسلام نظاره کنیم؟
نزد یهود روز عاشورا عید شمرده می‌شد
کان یوم عاشورا تعده الیهود عیداً
صحیح البخاری – البخاری – ج ۲ – ص ۲۵۱

آیا روز عاشورا روز حزن است؟
در منابع شیعه روایاتی نقل شده است که این روز را روز مصیبت معرفی کرده است. دلیل این مسئله هم شهادت حسین بن علی خامس اهل کساء. آخرین مصداق آیه مباهله. کسی که رسول الله در شانش فرمود: حسین منی و انا من حسین. می‌باشد
إن یوم قتل الحسین علیه السلام أعظم مصیبه من جمیع سائر الأیام
بحار الأنوار – العلامه المجلسی – ج ۴۴ – ص ۲۶۹
جالب اینجاست خود امام صادق داستان اینکه گروهی این روز را عید شمرده‌اند به طور کامل روشن کرده‌اند:
این روز را به عید و تبرک تبدیل کردند. تا مردم از از جزع و گریه و اندوه به فرح و شادی کشیده شوند
بحار الأنوار – العلامه المجلسی – ج ۴۴ – ص ۲۷۰
به راستی چگونه می‌شود. روزی که ابراهیم پسر پیامبر از دنیا رفت. برای رسول الله روز حزن باشد و رسول الله در آن روز گریه کنند. ولی روزی که خامس اهل کسا. خامس مصدایق ایه مباهله. آیه تطهیر. به فجیع ترین وجه ممکن به دست کسانی که ادعای اسلام داشتند. شهید شود ولی رسول الله و یاوران مخلص ایشان محزون نباشند؟

روزه عاشورا:
با مراجعه به صحاح اهل سنت به مجموعه‌ای از روایات متناقض پیرامون صوم روز عاشوراء مواجه می‌شویم که در بسیاری از موارد جمع بین آن‌ها غیر ممکن می‌باشد.
روزه داری پیامبر و قریش قبل از اسلام در عاشورا
از جمله روایاتی که در صحیح بخاری آمده و باعث فتوای برخی از علمای اهل سنت به استحباب صوم روز عاشوراء شده روایت زیر است:
عَنْ عَائِشَهَ رضى الله عنها قَالَتْ: کَانَ یَوْمُ عَاشُورَاءَ تَصُومُهُ قُرَیْشٌ فِی الْجَاهِلِیَّهِ، وَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وسلم یَصُومُهُ، فَلَمَّا قَدِمَ الْمَدِینَهَ صَامَهُ، وَأَمَرَ بِصِیَامِهِ، فَلَمَّا فُرِضَ رَمَضَانُ تَرَکَ یَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَمَنْ شَاءَ صَامَهُ، وَمَنْ شَاءَ تَرَکَهُ.
عایشه می‌گوید: روز عاشوراء را قریش در جاهلیت روزه می‌گرفت، و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم نیز این روز را روزه می‌داشت، و زمانی که حضرت به مدینه آمد هم‌چنان این روز را روزه می‌داشت و دیگران را نیز امر به روزه می‌نمود، تا این‌که روزه ماه رمضان واجب گردید؛ که از آن به بعد حضرت روزه روز عاشوراء را ترک نمود و دستور داد هر کس می‌خواهد این روز را روزه بدارد و هر کس نمی‌خواهد روزه نگیرد.
صحیح البخاری، ج ۲، ص ۲۵۰، ح ۲۰۰۲، کتاب الصوم، ب ۶۹٫ باب صِیَامِ یَوْمِ عَاشُورَاءَ.
اولا: این روایت به خاطر وجود «هشام بن عروه» در سلسله سند آن اشکال و مناقشه سندی دارد؛ زیرا ابن قطّان در باره او گفته: «أنّه اختلط و تغیّر»، (او تغییر کرد و مطالب نادرست و صحیح را مخلوط نمود) و ذهبی در باره او می‌گوید: «أنّه نسی بعض محفوظه أو وهم»، (او بعضی محفوظاتش را فراموش می‌کرد و یا در آن‌ها شک می‌کرد) و یا از ابن خرّاش در باره او آمده است که: «کان مالک لا یرضاه نقم علیه حدیثه لأهل العراق»، (مالک از وی رضایت نداشت و از احادیث او که برای اهل عراق نقل می‌کرد انتقاد می‌کرد)
میزان الاعتدال، ج ۴، ص ۳۰۱
و ثانیا: این روایت با روایاتی که در زیر می‌آید تناقض دارد:
بی اطلاعی پیامبر و قریش از روزه عاشوراء تا زمان هجرت
از جمله روایات دیگری که در صحیح بخاری آمده و با روایت فوق تضاد و تناقض کامل دارد این روایت می‌باشد:
حَدَّثَنَا أَبُو مَعْمَرٍ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَارِثِ حَدَّثَنَا أَیُّوبُ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ – رضى الله عنهما – قَالَ قَدِمَ النَّبِىُّ – صلى الله علیه وسلم – الْمَدِینَهَ. فَرَأَى الْیَهُودَ تَصُومُ یَوْمَ عَاشُورَاءَ. فَقَالَ «مَا هَذَا». قَالُوا هَذَا یَوْمٌ صَالِحٌ. هَذَا یَوْمٌ نَجَّى اللَّهُ بَنِى إِسْرَائِیلَ مِنْ عَدُوِّهِمْ. فَصَامَهُ مُوسَى. قَالَ «فَأَنَا أَحَقُّ بِمُوسَى مِنْکُمْ». فَصَامَهُ وَأَمَرَ بِصِیَامِهِ.
نبی اکرم صلى الله علیه وآله وسلم به مدینه آمد و یهود را دید که روز عاشوراء را روزه گرفته‌اند، فرمود: این کار برای چیست؟ گفتند: این روزی فرخنده‌ای‌ است که در آن بنی إسرائیل را خداوند از دست دشمنانش نجات بخشیده است؛ لذا موسی و پیروانش این روز را روزه می‌دارند. حضرت فرمود: من برای تبعیت از موسی أحق و سزوارتر هستم از این رو حضرت این روز را روزه گرفت و نیز امر فرمود تا این روز را روزه بگیرند.
صحیح بخاری، ج ۲، ص ۲۵۱، شماره حدیث ۲۰۰۴
روایت اول می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه وآله و قریش از زمان جاهلیت این روز را روزه می‌گرفتند و بعد از اسلام نیز تا سیزده سال که در مکه بودند روزه گرفتن در این روز هم‌چنان به قوّه خود باقی بود و بعد از هجرت به مدینه روزه ماه رمضان تشریع شد و از آن به بعد بود که روزه روز عاشورا به اختیار خود واگذار شد تا هر کس می‌خواهد روزه بدارد و هر کس نمی‌خواهد روزه نگیرد.
اما روایت دوم می‌گوید: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم زمانی که به مدینه هجرت نمود نه تنها این روز را روزه نمی‌گرفت چون؛ حتی از روزه این روز خبر هم نداشت و وقتی یهود را مشاهده نمود که این روز را روزه می‌گیرند با تعجب از علت این کار سؤال نمود و پاسخ شنید که یهود به خاطر خرسندی از نجات حضرت موسی، این روز را روزه می‌گیرند؛ از این جهت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم فرمود: اگر این چنین است من به علت نجات خود از دست کفار مکه خود را سزوارتر از موسی برای روزه گرفتن این روز می‌دانم. و از آن به بعد بود که حضرت نه تنها این روز را خود روزه می‌گرفتند، ؛ بلکه دیگران را نیز امر به روزه گرفتن می‌نمودند.

ترک روزه عاشورا با وجوب رمضان
به روایتی دیگر که بخاری در صحیح خود آورده و با روایات فوق تناقض دارد توجه کنید:
عَنِ ابْنِ عُمَرَ رضى الله عنهما قَالَ: صَامَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وسلم عَاشُورَاءَ، وَأَمَرَ بِصِیَامِهِ، فَلَمَّا فُرِضَ رَمَضَانُ تُرِکَ. وَکَانَ عَبْدُ اللَّهِ لاَ یَصُومُهُ، إِلاَّ أَنْ یُوَافِقَ صَوْمَهُ.
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم روز عاشوراء را روزه می‌گرفت و دیگران را نیز امر به روزه این روز می‌نمودند تا این که ماه رمضان واجب گردید از آن به بعد دیگر روزه این روز ترک گردید و عبد الله بن عمر نیز این روز را روزه نمی‌گرفت مگر زمانی که عاشورا به روزی می‌افتاد که عادتاً آن روز را روزه می‌گرفت (مثلا روز جمعه)
صحیح البخاری، ج ۲، ص ۲۲۶، ح ۱۸۹۲، کتاب الصوم، باب وُجُوبِ صَوْمِ رَمَضَانَ
پس این روایت موافق با روایت دوم در روزه روز عاشوراء قبل از وجوب ماه رمضان و مخالف با آن در اجباری و یا اختیاری بودن روزه عاشوراء است.
عمل نکردن پیامبر به حکمی‌که خود امر فرموده
مشکل دیگر این روایات مطلبی است که طبق روایت هیثمی در مجمع الزوائد به وجود می‌آید:
هیثمی در مجمع الزوائد از ابو سعید خدری روایت می‌کند:
ان رسول الله صلى الله علیه وسلم أمر بصوم عاشوراء وکان لا یصومه.
سول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم به روزه عاشوراء امر می‌فرمود و حال آن‌که خود این روز را روزه نمی‌گرفت
مجمع الزوائد، هیثمی، ج ۳، ص ۱۸۶
یعنی: به گفته این روایت هیثمی، اشکال بیّن و آشکار در روایت صوم روز عاشوراء این است که چگونه ممکن است رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم به کاری نیک امر کند در حالی که خود اهل انجام آن نباشد؟!
مگر در قران کسی که مردم را به چیزی امر کند ولی خودش انجام ندهد مذمت نشده است؟

موافقت پیامبر با آئین اهل کتاب!!!
در روایتی دیگر که در صحیح بخاری‌ آمده و کاملاً در تضاد با روایات فوق است رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم را در اموری که دستور از خداوند نداشته است تابع و مطیع آیین یهود و یا غیره دانسته است!!!
بخاری در صحیح خود از ابن عباس این‌گونه آورده است:
وَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وسلم یُحِبُّ مُوَافَقَهَ أَهْلِ الْکِتَابِ فِیمَا لَمْ یُؤْمَرْ فِیهِ بِشَىْ‏ءٍ….
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم دوست می‌داشت تا در اموری که از سوی خداوند امری برایش صادر نشده از اهل کتاب (یهود و نصارا) تبعیت کند…
صحیح البخاری، ج ۴، ص ۲۶۹، ح ۳۵۵۸، کتاب المناقب، ب ۲۳، باب صِفَه النَّبِیِّ صلى الله علیه وسلم‏
و نیز ابن حجر عسقلانی عالم بزرگ اهل سنت می‌گوید:
و قد کان (ص) یحبّ موافقه أهل الکتاب فیما لم یؤمر فیه بشی‏ء و لا سیّما إذا کان فیما یخالف فیه أهل الأوثان.
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم در آن مواردی که امری برایش وجود نداشت موافقت با أهل کتاب را دوست می‌داشت. مخصوصاً اگر در آن کار مخالفت با بت پرستان وجود می‌داشت
فتح الباری، ابن حجر، ج ۴، ص ۲۱۳
زین الدین بن رجب بن عبد الرحمن حنبلی که متوفای سال ۷۹۵ هـ ق است، در کتاب خود بعد از آن که روزه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم را به چهار حالت تقسیم می‌کند می‌گوید:
الحاله الثانیه انّ النبی (ص) لمّا قدم المدینه و رأى صیام أهل الکتاب له وتعظیمهم له وکان یحبّ موافقتهم! فیما لم یؤمر به صامه، وأمر النّاس بصیامه، وأکّد الأمر بصیامه و الحثّ علیه حتى کانوا یصوِّمونه أطفالهم.
حالت دوم این است که نبی اکرم صلّی الله علیه و آله وسلّم وقتی که به مدینه هجرت نمود و روزه أهل کتاب و بزرگداشت آن‌ها بر این روز را مشاهده نمود و نیز دوست می‌داشت که با آن‌ها در این کار موافقت کند! از این رو کاری را که در آن از سوی خداوند امر نداشت را انجام ‌داد و آن روز (عاشوراء) را روزه ‌گرفت و نیز مردم را نیز به روزه گرفتن آن روز امر فرمود. و تا حدی بر این کار اصرار و پافشاری ‌ورزید که دستور داد که کودکان و اطفال را نیز به روزه گرفتن این روز وادار کنند.
لطائف المعارف، ص ۱۰۲
در قسمت بعد این مطلب را بررسی می‌کنیم تا مشخص گردد آیا رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم در احکام الهی آیا موافقت با یهود و یا نصارا را دوست می‌داشت؟

آیا پیامبر تبعیت از یهود را دوست می‌داشت؟!!
جای بس شگفتی است که گفته شود رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم به خاطر تبعیت از یهود روزه روز عاشوراء را امر نموده است!!
بعضی از علمای شیعه و سنی بر این عقیده هستند که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم؛ حتی قبل از بعثت نیز در عبادات خود تابع ادیان دیگر نبوده و از آیین یهود و نصارا تبعیت نمی‌کرده است در این خصوص به مطالب زیر توجه نمایید:
فخر رازی از علمای بزرگ اهل سنت می‌گوید:
… الاحتمال الثانی وهو حقیقه المسأله فیدل على بطلانه وجوه:
الأول: لو کان متعبدا بشرع أحد لوجب أن یرجع فی أحکام الحوادث إلى شرعه وأن لا یتوقف إلى نزول الوحی لکنه لم یفعل ذلک لوجهین:
الأول: أنه لو فعل لأشتهر. والثانی: أن عمر رضی الله عنه طالع ورقه من التوراه فغضب رسول الله علیه الصلاه والسلام وقال لو کان موسى حیا لما وسعه إلا اتباعی ولما لم یکن کذلک علمنا أنه لم یکن متعبدا بشرع أحد الحجه الثانیه: أنه علیه السلام لو کان متعبدا بشرع من قبله لوجب على علماء الأعصار أن یرجعوا فی الوقائع إلى شرع من قبله ضروره أن التأسی به واجب وحیث لم یفعلوا ذلک البته علمنا بطلان ذلک.
الحجه الثالثه: أنه علیه الصلاه والسلام صوب معاذا فی حکمه باجتهاد نفسه إذا عدم حکم الحادثه فی الکتاب والسنه ولو کان متعبدا بحکم التوراه کما تعبد بحکم الکتاب لم یکن له العمل باجتهاد نفسه حتى ینظر فی التوراه والإنجیل.
… و اما در رابطه با احتمال دوّم که حقیقت مساله هم همین است وجوهی برای بطلان آن وجود دارد:
اوّل: اگر آن حضرت قبل از بعثت به شریعت کسی (حضرت موسی و یا حضرت عیسی) متعبّد می‌بود لازم بود در حوادث و اتفاقاتی که بعد از بعثت برایش پیش می‌آمد به احکام شریعت قبل خود مراجعه نماید و منتظر نزول وحی نماند؛ اما آن حضرت این کار را نمی‌کرد به دو دلیل:
اوّل: چون اگر چنین کرده بود حتماً مشهور می‌گشت.
دوّم: عمر برگی از تورات را مطالعه کرد و به همین دلیل رسول خدا صلی الله علیه [و آله] و سلّم غضبناک شد و فرمود: اگر موسی زنده می‌بود چاره‌ای جز تبعیّت از من نمی‌‌داشت و زمانی که ما این مورد را می‌بینیم به یقین می‌فهمیم که آن حضرت به شرایع قبل متعبّد نبوده است.
دلیل دوّم: اگر آن حضرت متعبّد به شرایع دیگر می‌بود لازم بود بر علمای اعصار که در وقایع و حوادث به شریعت قبل خود مراجعه کنند چرا که تاسّی و مراجعه بر آنان واجب است و زمانی که می‌بینیم چنین مراجعه‌ای صورت نگرفته به بطلان این نظر یقین پیدا می‌کنیم.
دلیل سوّم: آن حضرت « معاذ» را در حکمی‌که در کتاب و سنّت نیافته بود و از پیش خود اجتهاد کرده بود تایید نمود و اگر بنا می‌بود که آن حضرت به حکم تورات متعبّد می‌بود نمی‌توانست بدون مراجعه به تورات و انجیل اجتهاد به نفس کند.
المحصول. فخر رازی ( ۶۰۶ هـ ). ج ۳٫ ص ۲۶۳
و یا ابوالحسین بصری می‌گوید:
… أن نبینا (ص) لم یکن متعبدا قبل النبوه ولا بعدها بشریعه من تقدم لا هو ولا أمته…
… پیامبر ما و امّت او هیچ یک از شرایع و ادیان دیگر را عبادت نکرده است…
المعتمد، ابو الحسین بصری، ص ۳۳۶
ابن عابدین در حاشیه رد المحتار می‌گوید:
هل کان قبل البعثه متعبدا بشرع أحد؟ أن المختار عندنا عدمه وهو قول الجمهور
در رابطه با عبادت پیامبر علیه الصلاه و السلام به شریعتی دیگر قبل از اسلام… در ابتدای کتاب صلاه گفته شد که نظر مختار ما عدم عبادت آن حضرت طبق شریعت دیگر است و نظر جمهور علماء هم همین است
حاشیه رد المحتار. ابن عابدین. ج ۱٫ ص ۹۷
ثانیاً: روایات متعددی در منابع اهل سنّت حکایت از آن دارد که رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم دیگران را از تبعیت یهود منع می‌نمود.
از رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم روایت نموده‌اند:
لیس منا من تشبه بغیرنا لا تشبهوا بالیهود ولا بالنصارى.
از ما نیست کسی که به غیر ما از یهود و نصارا تشبّه نماید
سنن ترمذی، ج ۴، ص ۱۵۹
در روایتی دیگر از رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم آورده‌اند:
لا تشبهوا بالیهود و النصاری.
با یهود و نصارا مشابهت نداشته باشید
فتح الباری، ابن حجر، ج ۱۱، ص ۱۲
و یا این روایت از پیامبر که فرمود:
قال رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم صلوا فی نعالکم وخالفوا الیهود.
با کفش‏هایتان نماز بخوانید تا با یهود مخالفت ورزیده باشید
المعجم الکبیر، ج ۷، ص ۲۹۰، ح ۷۱۶۵
البدایه والنهایه، ابن کثیر، ج ۲، ص ۱۷۲
المستدرک على الصحیحین، ج ۱، ص ۲۶۰
حال با توجه به این دسته از روایات که در منابع اهل سنت ذکر شده چگونه می‌توان پیامبر را در صوم روز عاشورا تابع یهود دانست.

اشکالات روایات روزه در عاشورا

در روایاتی که اهل سنت در فلسفه و حکمت روزه عاشورا نقل کرده‌اند اشکالات متعددی به چشم می خورد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
روزه روز عاشوراء به خاطر مخالفت با یهود:
از سوی دیگر دسته‌ای از روایات دقیقا مخالف با روایاتی که پیامبر را در روزه گرفتن روز عاشوراء تابع یهود می‌دانست وارد شده و بر این مضمون دلالت دارد که رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّم به خاطر مخالفت با یهود این روز را روزه می‌گرفتند که در این صورت تناقضات در روایات روزه عاشوراء شدید‌تر می‌شود:
عن النبی صلى الله علیه وآله وسلم: صوموا عاشوراء وخالفوا فیه الیهود.
عاشوراء را روزه بگیرید و با یهود در این کار مخالفت کنید
مجمع الزوائد، هیثمی، ج ۳، ص ۱۸۸
السنن الکبرى، ج ۴، ص ۴۷۵

عدم مطابقت روز عاشورا با روزه یهود
با مراجعه به تاریخ و اقوال محققان به دست می‌آید که مدار تغییر سال نزد یهود سال قمری نبوده تا بخواهد در بین آنان این‌گونه سنت شده باشد که همه ساله روزی که مطابق با روز عاشوراء می‌شود روزه بگیرند تا پبامبر اکرم بخواهد در مخالفت و یا متابعت با یهود (بر اساس اختلاف روایاتی که در بالا ذکر شد) روزه عاشورا را مورد امر و یا نهی قرار دهد.پ
زیرا روزه یهود در روز دهم از ماه تشرین الاول که مطابق با آبان‌ماه شمسی و اکتبر میلادی است بوده، که آن را روز کیپور «kipur » یعنی: روز «کافر» و یا «کفّاره» نامیده‌اند، و آن روزی است که إسرائیلیون با لوح دوم از دین خود آشنا شدند.
پس با توجه به مطلب فوق این که گفته شود: سنت یهود این بوده است‌که همه ساله در روز عاشوراء از ماه محرم روزه می‌داشته است غیر قابل توجیه است. اضافه بر آن، روز ورود رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم به مدینه در هجرت از مکه روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاول بوده است و نه در ماه محرم (تاریخ طبری، ج ۲، ص ۳ – الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۵۱۸ – فتح الباری، ج ۴، ص ۲۸۹) حال با این تفاصیل چگونه ممکن است روز ورود رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلّم با روز سنّت یهود در روزه گرفتن هم‌زمان شده باشد و مردم را به خاطر نجات خود از کفار مکه امر به روزه این روز نموده باشد؟!
بنا بر این سال یهود بر اساس سال شمسی است، یعنی: تقریباً هر ۳۶ سال یک بار روز عاشورا با روزی که مورد نظر یهود برای روزه گرفتن است مقارن می‌گردد. پس روزه گرفتن در روزی به نام عاشوراء و در ماهی به نام محرم که بر اساس آن همه سال بخواهند در سال‌روز نجات موسی از چنگال فرعون آن روز را روزه بگیرند و تبدیل به سنت یهود شود از امور غریب است.

تفاوت روزه یهود با روزه اسلام:

اشکال اساسی دیگر به روایات روزه عاشورا تفاوت موقعیت زمانی روزه یهود با روزه مسلمانان متفاوت است که به جای صبح تا غروب، از غروب آفتاب تا غروب آفتاب روز دیگر است؛ همان‌گونه که دکتر جواد علی آورده است:
و یقصدون بصوم الیهود یوم عاشوراء ما یقال له: «یوم الکفّاره» و هو یوم صوم و انقطاع و یقع قبل عید المظال بخمسه أیّام أی فی یوم عشره تشری و هو یوم الکبور «kipur»، و یکون الصوم فیه من غروب الشمس إلى غروبها فی الیوم التالی، و له حرمه کحرمه السبت، و فیه یدخل الکاهن الأعظم قدس الأقداس لأداء الفروض الدینیّه المفروضه فی ذلک الیوم.
و مقصود از روزه یهود در روز عاشوراء آن‌ روزی است که به آن: «روز کفّاره» گفته می‌شود و آن روزی است که در آن روزه گرفته و به عنوان روز انقطاع از آن یاد کرده و پنج روز قبل از عید مظال در ده روز اول ماه تشرین می‌باشد که به آن روز «kipur»، (کیپور) گفته می‌شود و روزه در آن از غروب خورشید امروز تا غروب روز بعد است، و برای آن حرمتی هم‌چون حرمت روز شنبه قائلند، و در این روز، کاهن أعظم برای أداء فرائض دینی وارد قدس الأقداس می‌شود
المفصّل فی تاریخ العرب، ج۶، ص ۳۳۹ چاپ دارالملایین – کتاب المقدس، ج ۲، ص ۲۶۶۰
به این قسمت از متن فوق توجه نمایید:
… یوم الکبور «kipur»، و یکون الصوم فیه من غروب الشمس إلى غروبها فی الیوم التالی…
… روز «kipur»، (کیپور) گفته می‌شود و روزه در آن از غروب خورشید امروز تا غروب روز بعد است…
سقّاف که از خبرگان این فن است می‌گوید:
فی واقعنا الحاضر لانجد أیّ یهودیّ یصوم فی العاشر من محرّم أو یعدّه عیداً، و لم یوجد فی السجلاّت التاریخیّه ما یشیر إلى انّهم صاموا فی العاشر من محرّم أو عدوّه عیداً، بل الیهود یصومون یوم العاشر من شهر تشرین و هو الشهر الأوّل من سنتهم فی تقویمهم و تاریخهم إلاّ انّهم لا یسمّونه یوم عاشوراء، بل یوم أو عید کیپور.
در زمان ما هیچ شخص یهودی یافت نمی‌شود که روز دهم محرم را که عید آنان محسوب شود روزه بگیرد، و در مطالب ثبت شده تاریخی نیز چیزی که دلالت بر این موضوع نماید یافت نشد، چون یهود روز دهم از ماه تشرین که أوّلین ماه از سال آن‌هاست را روزه می‌گیرند که این را روز عاشوراء نمی‌نامند، چون روز و یا عید کیپور می‌نامند
مجلّه الهادی در ۷ جلد، ج ۲، ص ۳۷

اقوال علمای شیعه

درباره روزه عاشوراء میان علمای شیعه اقوال متعددی است:
بعضی از علمای شیعه در صوم روز عاشوراء حکم به حرمت داده‌اند مانند:
مرحوم خوانساری در جامع المدارک:
وجزم بعض متأخری المتأخرین بالحرمه ترجیحا للنصوص الناهیه وحملا لما دل على الاستحباب على التقیه. والظاهر أن هذا أقرب
بعضی از متأخرین از متأخرین علمای شیعه، روایات نهی در روزه عاشوراء را ترجیح داده و احادیث استحباب روزه این روز را حمل بر تقیه نموده‌ و در نتیجه جزم به حرمت نموده‌اند، و ظاهر این است که این نظر اقرب است
جامع المدارک، مرحوم خوانساری، ج ۲، ص ۲۲۶
و یا مرحوم محدث بحرانی در حدائق:
وبالجمله فإن دلاله هذه الأخبار على التحریم مطلقا أظهر ظاهر.
بالجمله این که دلالت این أخبار (صوم یوم عاشوراء) بر تحریم به طور مطلق، أظهر از ظاهر است
الحدائق الناضره، محقق بحرانی، ج ۱۳، ص ۳۷۶
و یا مرحوم نراقی در مستند الشیعه:
فالحق: حرمه صومه من هذه الجهه. فإنه بدعه عند آل محمد متروکه
نظر صحیح: حرمت روزه این روز است، چون روزه این روز نزد آل محمد بدعتی متروک محسوب می‌شود
مستند الشیعه، محقق نراقی، ج ۱۰، ص ۴۹۳
اگرچه اکثریت موجود از متأخرین مانند: سید یزدی صاحب عروه و مرحوم بروجردی و حکیم و امام خمینی و غالب شارحان عروه الوثقى، و یا موجودین در زمان حاضر جانب کراهت را اختیار نموده‌اند.( العروه الوثقى، سید یزدی، ج ۳، ص ۶۵۷) و گروه‌اندکی نیز روزه گرفتن به نیّت حزن و اندوه و نه به نیت تبرک جستن به شکلی که بنی امیّه کردند را تا عصر روز عاشوراء و سپس افطار کردن قبل از غروب را (ترجیحاً با تربت سیدالشهداء علیه السّلام) مستحب دانسته و این را، راه جمع بین اخبار ناهیه و اخبار وارده در استحباب صوم عاشوراء دانسته‌اند، مانند آن‌چه که شیخ در استبصار (استبصار، شیخ طوسی، ج۲، ص ۱۳۶) با استفاده از روایت زیر انجام داده است:
عبد الله بن سنان عن الصادق علیه السلام قال: دخلت علیه یوم عاشورا فألفیته کاسف اللون ظاهر الحزن و دموعه تنحدر کاللؤلؤ المتساقط، فقلت: یا ابن رسول الله مم بکاؤک لا أبکى الله عینیک فقال لی: أو فی غفله أنت؛ اما علمت أن الحسین علیه السلام أصیب فی مثل هذا الیوم فقلت: یا سیدی فما قولک فی صومه قال لی: صمه من غیر تبییت وأفطره من غیر تشمیت ولا تجعل صوم یوم کملا ولیکن إفطارک بعد صلاه العصر بساعه على شربه من ماء فإنه فی ذلک الوقت من ذلک الیوم تجلت الهیجاء عن آل رسول الله صلى الله علیه وآله وانکشفت الملحمه عنهم

عبد الله بن سنان از امام صادق علیه السلام روایت می‌کند: روز عاشورا به محضر آن حضرت مشرف شدم و آن حضرت را با رنگی تیره و گرفته و حزنی که در چهره ظاهر بود و اشکی که هم‌چون دانه‌های لؤلؤ از چشمان مبارک جاری بود مشاهده نمودم، عرض کردم: یا ابن رسول الله! خداوند چشمانتان را نگریاند گریه شما به خاطر چیست؟ حضرت فرمودند: آیا غافلی و نمی‌دانی که حسین علیه السلام در مثل امروزی به مصائب مبتلا شده است؟ عرض کردم: ای سید و آقای من! نظرتان در باره روزه گرفتن در این روز چیست؟ حضرت فرمودند: این روز را روزه بدار؛ اما بدون این که آن را به پایان برسانی أفطار کن و بدون آن‌که از آن انتظار رحمت داشته باشی و آن را صوم کامل قرار نده و بعد از ساعتی از نماز عصر گذشته با جرعه‌ای از آب آن را افطار کن…
مصباح المتهجد، شیخ طوسی، ص ۵۴۷
لذا، فقهای شیعه با الهام از روایات اهل بیت علیهم السّلام چون این روز را روز حزن و اندوه و اقامه عزا در مصیبت حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام می‏دانند از هرگونه عملی که منافات با اقامه عزا در این روز داشته باشد به شدت نهی فرموده‌اند و مؤمنین را توصیه فرموده‌اند تا در این روز دست از کار‌های روز مرّه کشیده و این روز را روز مصیبت و حزن و بکاء خود قرار دهند. از باب نمونه امام رضا علیه السلام در روایتی‌ می‌فرمایند:
من کان یوم عاشوراء یوم مصیبته وحزنه وبکائه یجعل الله عز وجل یوم القیامه یوم فرحه وسروره وقرت بنا فی الجنان عینه.
کسی که روز عاشوراء روز مصیبت و حزن و اندوه و گریه او باشد خداوند روز قیامت را روز شادی و سرور او قرار داده و چشمانش را در بهشت به ما روشن خواهد فرمود.
علل الشرائع، شیخ صدوق، ج ۱، ص ۲۲۷
در روایت فوق از آن‌جا که امام علیه السّلام روز عاشوراء را روز مصیبت و حزن و اندوه و گریه می‌داند، لذا هر‌گونه عملی که در آن ذره‌ای شائبه شادی و یا فرح و سرور و یا اشتغال به امور دنیایی که غفلت از مصائب امام حسین علیه السّلام را به دنبال داشته باشد را خلاف خواست خدا و اهل بیت ‌دانسته‌اند.
باید توجه کرد اقوال برخی از علمای شیعه در مورد جواز روزه روز عاشورا ذکر شده است که اگر این روزه برای عزا و سوگ اهل بیت پیامبر باشد مستحب است که البته استحباب از روایاتی که به آن استناد می‌کنند برداشت نمی‌شود
پس روشن است اگر کسی از باب عید روزه شود. دقیقا برخلاف امر اهل بیت است

کراهت روزه عاشورا
متأخّرین از فقهاى شیعه فتوا به کراهت روزه در روز عاشورا داده‏اند، و حتى برخى، از قبیل بحرانى و مجلسى آن را تحریم نموده‏اند. اینک به ادله کراهت اشاره مى‏کنیم:
۱ – روزه عاشورا سنتى براى دشمنان دین و اهل بیت بوده است، که مسلمین نباید این سنت را احیا کرده، خود را به آن شبیه کنند.
۲ – روایاتى که دلالت بر جواز یا امر بر روزه عاشورا دارد را مى‏توان حمل بر امساک به جهت حزن نمود، نه به جهت روزه‏دارى، و یا این که مى‏توان حمل بر تقیه کرد.
۳ – روزه چنین روزى نزد اهل بیت و اصحاب آنان معهود نبوده و سیره آنان نبوده است.
۴ – روایاتى که ظهور در منع تحریمى دارند را به جهت قرینه وحدت سیاق بین آن‏ها و روایات نهى از روزه عرفه حمل بر کراهت مى‏کنیم، خصوصاً آن که برخى از روایات ناهیه ظهور در کراهت دارد.
آرى جماعت بسیارى از فقهاى امامیه به استحباب امساک تا وقت عصر، نه به قصد روزه فتوا داده‏اند، همچون شهید ثانى، محقق کرکى، علامه حلّى، محقق اردبیلى، شهید اول، شیخ بهایى، سبزوارى، فیض کاشانى، حرّ عاملى، مجلسى، کاشف الغطأ، نراقى، محقق قمى

روایات اهل بیت علیهم السلام در نهی از روزه عاشوراء
روزه ماه رمضان ناسخ روزه عاشوراء:
در کتب و منابع شیعه روایات متعددی وجود دارد که نشان دهنده این مطلب است که با واجب شدن روزه ماه رمضان دیگر روزه این روز از وجوب خارج گردیده و ترک روزه آن سزاوارتر است.
جهت تبیین بیشتر این مطلب و جایگاه روزه عاشوراء از منظر امامان معصوم شیعه به چند روایت از ائمه معصومین علیهم السّلام اشاره می‌کنیم و طالبان تفصیل را به کتب روایی ارجاع می‌دهیم:
محمد بن مسلم و زراره بن أعین از أبا جعفر؛ امام باقر علیه السلام درباره صوم روز عاشوراء سئوال می‏کنند حضرت در پاسخ می‏فرماید:
کان صومه قبل شهر رمضان، فلما نزل شهر رمضان ترک.
قبل از وجوب روزه ماه رمضان روزه آن واجب بود؛ اما با نازل شدن وجوب این ماه، روزه عاشوراء ترک گردید
من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۱، ح ۲۲۴
در روایتی دیگر راوی می‏گوید: از امام باقر علیه السلام در باره صوم روز عاشوراء سئوال نمودم؛ حضرت فرمودند:
صوم متروک بنزول شهر رمضان، والمتروک بدعه.
روزه‏ای است که با وجوب روزه ماه رمضان ترک گردید و روزه گرفتن در روزه متروک بدعت محسوب می‏گردد
کافی، ج ۴، ص ۱۴۶، باب صوم عاشوراء و عرفه، حدیث ۴

روزه عاشوراء سنت بنی امیه به خاطر شهادت امام حسین:
در روایتی دیگر شخصی از امام صادق علیه السلام راجع به روزه گرفتن در روز عاشوراء سئوال می‏کند حضرت می‏فرماید:
ذاک یوم قتل فیه الحسین علیه السلام، فإن کنت شامتا فصم. ثم قال: إن آل أمیه علیهم لعنه الله ومن أعانهم على قتل الحسین من أهل الشام، نذروا نذرا إن قتل الحسین علیه السلام وسلم من خرج إلى الحسین علیه السلام وصارت الخلافه فی آل أبی سفیان، أن یتخذوا ذلک الیوم عیدا لهم، وأن یصوموا فیه شکرا، ویفرحون أولادهم، فصارت فی آل أبی سفیان سنّه إلى الیوم فی الناس، واقتدى بهم الناس جمیعا، فلذلک یصومونه ویدخلون على عیالاتهم وأهالیهم الفرح ذلک الیوم. ثم قال: إن الصوم لا یکون للمصیبه، ولا یکون إلا شکرا للسلامه، وإن الحسین علیه السلام أصیب، فإن کنت ممن أصبت به فلا تصم، وإن کنت شامتا ممن سرک سلامه بنی أمیه فصم شکرا لله تعالى.
روز عاشورا روز شهادت امام حسین است. اگر می‏خواهی به حسین شماتت کنی (از بلایی که به آنها وارد شده اظهار خشنودی کنی) در روز عاشورا روزه بگیر. بنی امیه لعنه اللَّه علیهم و آن افرادی از اهل شام که آنان را در کشتن حسین اعانت نمودند نذر کردند: اگر حسین کشته شود و اشخاصی که از آنان بر حسین علیه السلام خروج کرده‏اند سالم بمانند و مقام خلافت نصیب آل ابو سفیان شود روز عاشورا را برای خود عید قرار دهند و آن روز را براى شکرگزارى روزه بگیرند. لذا این موضوع تا امروز بین مردم سنت و معمول شد و مردم عموما به آنان اقتدا کردند. آری به این علت است که روز عاشورا را روزه می‏گیرند و در این روز اهل و عیال خود را مسرور می‏کنند. سپس حضرت فرمود: آری! روزه این روز برای مصیبت نیست. چون فقط برای سپاس از جهت سلامتی بنی امیه است. حسین علیه السلام در این روز مصیبت دیده ‏است، اگر تو هم مصیبت زده هستی این روز را روزه نگیر و اگر از کسانی هستی که قصد شماتت اهل بیت را داشته و سلامت بنی امیّه تو را خشنود کرده این روز را روزه بدار.
امالی شیخ طوسی، ص ۶۶۷، رقم‏۱۳۹۷ / ۴

آتش جهنم؛ بهره روزه داری عاشوراء:

در روایتی دیگر زید نرسی از زراره این‌گونه نقل می‌کند:
عن زید النرسی قال: سمعت عبید بن زراره یسأل أبا عبد الله علیه السلام عن صوم یوم عاشورا فقال: من صامه کان حظه من صیام ذلک الیوم حظ ابن مرجانه وآل زیاد. قال: قلت: وما کان حظهم من ذلک الیوم؟ قال: النار أعاذنا الله من النار ومن عمل یقرب من النار.

زید نرسی می‌گوید: از عبید بن زراره شنیدم که از أبا عبد الله علیه السلام راجع به روزه عاشورا سؤال نمود. حضرت فرمود: کسی که این روز را روزه بدارد حظ و نصیبش از این روز همان خواهد بود که ابن مرجانه و آل زیاد از این روز بردند. می‌گوید: گفتم حظ و نصیب آنان در این روز چه بود؟ فرمود: آتش جهنم! و به خدا پناه می‌بریم از عملی که نتیجه آن آتش باشد!

الکافی، ج ۴، ص۱۴۷، شماره ۶
تهذیب، ج۴، ص۳۰۱، شماره۹۱۲
الإستبصار، ج۲، ص۱۳۵، شماره ۴۴۳

پاداش روزه داری عاشورا غضب خداوند:
محمد بن یعقوب عن الحسین بن علی الهاشمی عن محمد بن الحسین عن محمد بن سنان (عن أبان عن عبد الملک) قال: سألت أبا عبد الله علیه السلام عن صوم تاسوعاء وعاشوراء من شهر المحرم؟ فقال:… ما هو یوم صوم. وما هو إلا یوم حزن ومصیبه دخلت على أهل السماء وأهل الأرض وجمیع المؤمنین. ویوم فرح وسرور لابن مرجانه وآل زیاد وأهل الشام. غضب الله علیهم وعلى ذریاتهم…
از أبا عبد الله؛ امام صادق علیه السلام در باره روزه گرفتن تاسوعاء و عاشورای از ماه محرم سؤال نمودم؟ حضرت فرمود:… این روز‌ها برای روزه گرفتن نیست، چون این روز‌ها روز حزن و مصیبت أهل آسمان‌ها و أهل زمین و همه مؤمنین است و روز فرح و سرور ابن مرجانه و آل زیاد و أهل شام است، که غضب خدا بر آنان و ذریه آنان باد…
وسائل الشیعه (آل البیت)، شیخ حر عاملی، ج ۱۰، ص ۴۶۰٫ح ۱۳۸۴۷
فتوای برخی از مراجع شیعه پیرامون روزه روز عاشورا:
آیت الله وحید خراسانی:
مسأله ۱۷۵۵ ـ روزه روز عاشورا بنابر احتیاط واجب جایز نیست
آیت الله مکارم شیرازی:
مسأله ۱۴۶۹ـ روزه روز عاشورا مکروه است

در انتها:
روشن شد که روزه روز عاشورا نزد شیعه مکروه است. روایاتی که نزد اهل سنت هم حجت است و دلالت بر استحباب می‌کند. دچار مشکل است. نکته مهم این است که در اسلام روز عاشورا عید نیست. بلکه روزی است که اهل بیت رسول الله عزادار هستند و عاشورا نزد یهود عید بوده است که معاویه اولین کسی بود که آنرا زنده کرد و باب کرد در اسلام. عاشورا روز حزن اهل بیت می‌باشد به دلیل شهادت سبط رسول الله. سید شباب اهل الجنه

والسلام علی من اتبع الهدی