موعود پایگاه اینترنتی موعود
به گزارش شفقنا تبیان، از جمله آیاتی که دلالت بر حشر و معاد جمادات غیر صاحب شعور دارد، این آیه است:
وَ مَنْ أَضَلَّ مِمَّن یَدْعُوا مِن دُونِ اللَهِ مَن لاَ یَسْتَجِیبُ لَهُ و إِلَی یَوْمِ الْقِیَـامَهِ وَ هُمْ عَن دُعَآءِهِمْ غَـافِلُونَ * وَ إِذَا حُشِرَ النَّاسُ کَانُوا لَهُمْ أَعْدَآءً وَ کَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ کَـافِرِینَ.(۱)
«و کدام فردی گمراه‌تر است از کسی که از غیر خدا کسی را می‌خواند که تا روز قیامت هم نمی‌تواند پاسخ او را بدهد و دعوت او را اجابت کند، و آن خوانده شدگان از خواندن اینان غفلت دارند؛ و چون مردم محشور گردند آنها دشمنانشان خواهند بود و به عبادت و پرستش ایشان کافر می‌باشند.»
چون ضمیر کَانُوا در هر دو جا (کَانُوا لَهُمْ وَ کَانُوا بعِبَادَتِهِم) راجع به معبودات جمادی و نباتی غیر از بشر و فرشتگان است، و در این آیه منصوص است که این معبودها در روز قیامت محشور می‌گردند و به عبادت عابدینِ آنها کفر می ورزند؛ و علّت اینکه ما در اینجا مَن لاَ یَسْتَجِیبُ لَهُ را از غیر ذوی العقول گرفتیم و ضمیر کَانُوا را به آن رجوع دادیم، آنست که در سوره فاطر می‌فرماید:
ذَلِکُمُ اللَهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ وَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا یَمْلِکُونَ مِن قِطْمِیرٍ * إِن تَدْعُوهُمْ لاَ یَسْمَعُوا دُعَآءَکُمْ وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ وَ یَوْمَ الْقِیَـ’مَهِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَ لاَ یُنَبّـِئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ.(۲)
«اینست خداوند، ای مردم! پروردگار شماست! پادشاهی و حکمرانی اختصاص به او دارد. و آن کسانی که شما از غیر خدا آنها را می خوانید، به قدر یک قِطمیر (پوست نازکی که بین پوست خرما و هسته آن است) اختیار و ملکیّتی ندارند؛ اگر شما آنها را بخوانید، صدای شما را نمی‌شنوند! و اگر بشنوند، اجابت نمی‌کنند! و در روز قیامت به این شرکی که آورده‌اید و آنها را در کار خدا دخالت داده‌اید کفر می‌ورزند! و ای پیامبر! هیچ کس همچون خداوند دانا و خبیر، تو را از حقائق آگاه نکرد!»
در این آیات به قرینه إِن تَدْعُوهُمْ لاَ یَسْمَعُوا دُعَاءَکُمْ، وَ به قرینه وَ لَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ می‌فهمیم که مراد از شرکائی که مشرکین در اینجا شریک قرار داده‌اند همین بت‌ها و اصنامِ جامد و فاقد شعور هستند؛ پس آنها در روز قیامت محشور می‌شوند و به شرک مشرکین کفر می ورزند و آن را انکار می‌کنند. و کفر آنان در روز قیامت و اعراض آنها از مشرکین که عبادت کنندگان آنها هستند، به این است که می‌گویند: بار پروردگارا! ما از اعمال آنها و کردار آنها تبرّی و بیزاری جسته‌ایم! و بسوی تو توجّه کرده و التجاء نموده‌ایم!
و از جمله آیات دالّ بر بعثت جمادات این آیه است:
وَ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللَهِ لاَ یَخْلُقُونَ شَیْـًا وَ هُمْ یُخْلَقُونَ * أَمْوَ اتٌ غَیْرُ أَحْیَآءٍ وَ مَا یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ.(۳)
«و آن کسانی را که غیر از خدا مردم به عنوان عبادت می خوانند، آنان چیزی را نیافریده‌اند، و خودشان آفریده شده‌اند. مردگانی هستند غیر زندگان؛ و اصلاً نمی‌فهمند و شعور ندارند که چه موقع برای قیامت برانگیخته می‌شوند.»
کلمه أَمْوَ اتٌ غَیْرُ أَحْیَآء، گر چه به حسب معنای دقّیق عقلی، شامل افراد ذی روح چون فراعنه زمان که مردم را به پرستش خود می‌خوانند نیز می‌شود؛ لیکن به حسب ظاهر همان اصنام و بت‌هائی است که مشرکین جاهلیّت آنها را معبود خود قرار می‌داده‌اند.
و این آیه با صراحت می‌گوید آن اصنام و بت‌ها موقعِ معاد و حشر خود را نمی‌دانند. و از جمله آیاتی که دلالت بر حشر جمادات می‌کند، این آیه است:
وَ لاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَبْخَلُونَ بِمَآ ءَاتَیـ’هُمُ اللَهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَیْرًا لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَیُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ یَوْمَ الْقِیَـامَهِ وَ لِلَّهِ مِیرَاثُ السَّمَـاوَاتِ وَ الاْرْضِ وَ اللَهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ.(۴)
«و گمان نبرند کسانی که از انفاق آنچه را که خداوند از فضل خود به آنها داده است بخل می‌ورزند که آن بخل برای آنها خوبی و خیر است؛ بلکه برای آنها بدی و شرّ است و به زودی همان اموال مورد بخل را خداوند به صورت طوق و گردن بندی در روز قیامت درمی‌آورد و به گردنشان می‌آویزد. و برای خداست میراث آسمانها و زمین، و خداوند به آنچه می‌کنید داناست.»
در این آیه شریفه چون می فرماید: نفس اموالی که از انفاق آن بخل می ورزند به صورت طوق بر گردن بخیلان آویزان می‌شود، پس معاد اموال مورد بخل در جهنّم همان طوق بر گردن بخیلان است.
اثبات علم و حیات برای نباتات و جمادات و حیوانات، طبق آیات قرآن
از برخی آیات استفاده می‌شود که معاد نباتات و جمادات در قیامت ملازم با حیات و علم است، و آنجا عالم حیات و علم است، آنجا از هر موجودی حتّی از یک ذرّه بی‌مقدار علم و حیات تراوش می‌کند. آیه ۲۹سوره شوری، بسیار لطیف این معنا را می رساند:
وَ مِنْ ءَایَـاتِهِ خَلْقُ السَّمَـاوَاتِ وَ الاْرْضِ وَ مَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَآبَّهٍ وَ هُوَ عَلَی’ جَمْعِهِمْ إِذَا یَشَآءُ قَدِیرٌ.
«و از آیات خداوند آفرینش آسمانها و زمین و آنچه در آنها از جنبندگان خدا منتشر کرده است می‌باشد، و خداوند بر جمع و حشر آنها زمانی که بخواهد تواناست.»
ظاهراً ضمیر جَمْعِهِمْ به السَّمَـ’وَاتِ وَ الاْرْضِ وَ مَا بَثَّ فِیهِمَا مِن دَآبَّهٍ رجوع می‌کند و این دلالت بر حیات و علم آسمانها و زمین و جمیع جنبندگانی که در آسمانها و زمین است دارد.
ظاهر آیاتی که دلالت بر شهادت جمادات چون اعضاء و اجزاء بدن و أمکنه و أزمنه دارد، سرایت حیات و علم را به جمیع موجودات می رساند.
و روایات نیز درباره حشر غیر بشر و ملائکه و موجوداتی که خداوند در آسمانها و زمین و مابینهما آفریده است بسیار است؛ مثل روایاتی که دلالت دارد بر آنکه سگ اصحاب کهف و ناقه حضرت صالح پیغمبر در بهشت هستند، و آنکه وُحوش و سگ‌ها در جهنّم داخل می‌شوند و مجرمان را با دندان پاره می‌کنند، و اینکه شتری که بر روی آن سه بار و یا هفت بار سفر حج کنند از شتران بهشت است.
کلام آخر:
و هر کس این گفتار ما را به خوبی دریابد می داند که: تمام کائنات باید به خدا رجوع کنند؛ و اینست مقتضای حکمت و وفاء به وعد و وعید و مجازات. همه موجودات روبسوی غایت و مقصد مطلوب بوده و در حرکت هستند، الاّ آنکه حشر هر چیزی بسوی آن چیزیست که مناسب با اوست.از برای انسان حشری است مناسب با او، و از برای شیاطین مناسب آنها، و از برای حیوانات مناسب با آنها، و از برای نباتات و جمادات بحسب آنها.
پی نوشتها:
۱- الاحقاف، آیات۵و۶
۲- فاطر، آیات۱۳و۱۴
۳-النّحل، آیات۲۰و۲۱
۴- ءَال عمران، آیه ۱۸۰
