فاطمه به چه معناست؟

هر نامى معمولا بیانگر چگونگى صاحب آن است، البته اگر نامگذارى بوسیله شخص حکیمى انجام گیرد.

از احادیث بر مى آید که نامگذارى فاطمه زهرا(علیها السلام) بوسیله حکیم على الاطلاق یعنى خداى عالم انجام گرفته است.
دیگر «فاطمه» از ماده «فطم» (بر وزن حتم) به معناى بازگرفتن کودک از شیر مادر است، سپس به هر گونه بریدن و جدایى اطلاق شده است.
اکنون ببینیم روایات اسلامى در این زمینه چه مى گوید؟
۱ـ در حدیثى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده است که فرمود:
«اِنَّما سَمَّاهَا فَاطِمَه لاَِنَّ اللهَ فَطَمَها وَ مُحِبِّیها عَنِ النّارِ;(۱) او را فاطمه نام نهاده، زیرا خداوند او و دوستانش را از آتشدوزخ باز داشته است».
از این تعبیر استفاده مى شود که نامگذارى بانوى اسلام به این نام، از سوى خداوند صورت گرفته، و مفهومش این است که خدا وعده داده است او و کسانى که او را دوست دارند و در خط مکتب او باشند هرگز به دوزخ نروند.
۲ـ در حدیث دیگرى از على(علیه السلام) مى خوانیم که رسول الله(صلى الله علیه وآله) به فاطمه(علیها السلام) فرمود:
«یا فاطِمَهُ! اَتَدرینَ لِمَ سُمِّیتِ فاطِمَه; اى فاطمه! آیا مى دانى چرا فاطمه نامیده شده اى؟».
على(علیه السلام) مى گوید: من گفتم: اى رسول خدا! شما بفرمایید چرا نام او فاطمه است؟ فرمود:
«اِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَطَمَها وَ ذُرِّیَّتَها عَنِ النّارِ یَوْمَ الْقِیامَهِ;(۲) خداوند بزرگ او و فرزندانش را از آتش دوزخ در قیامت باز مى دارد».
بدیهى است منظور از فرزندان در این جا فرزندانى است که در خط این مادر بزرگ باشند، نه همچون پسر نوح که خطاب شد : «(إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ)(۳); او از اهل تو نیست».
و به همین دلیل در بعضى از احادیث، «ذریّه» و «محبّان» هر دو با هم ذکر شده‌اند، و این که گمان کنیم مفهوم روایات فوق این است که اگر آنها مرتکب انواع گناهان شوند و حتى کافر و مشرک باشند از عذاب الهى در قیامت در امانند، اشتباه بزرگى مرتکب شده ایم که با هیچ یک از معیارهاى اسلامى نمى سازد، زیرا خود پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) که اصل این شجره طیّبه است صریحاً در قرآن مجید به این خطاب مخاطب شده است:
«(لَئِنْ اَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ);(۴) اگر (به فرض محال) مشرک شوى، تمام اعمالت تباه مى شود و از زیانکاران خواهى بود».
و در جاى دیگر مى فرماید: «اگر او سخنى دروغ بر ما مى بست ما او را با قدرت مى گرفتیم سپس رگ قلبش را قطع مى کردیم».(۵)
آیا فرع زائد بر اصل ممکن است؟ آیا فرزندان رسول خدا از او برترند؟!
البتّه هرگز پیغمبر نه راه شرک پویید، و نه ـ العیاذ بالله ـ دروغى بر خدا بست، در حقیقت یک درس بزرگ براى همه امت است، تا بقیه حساب خود را برسند.
و این منافات با مقام شامخ سادات و ارزش فوق العاده آنها در امت اسلامى ندارد.
از سوى دیگر در میان عرب معمول است که علاوه بر اسم، کنیه اى نیز براى افراد انتخاب مى کنند، اگر مرد باشد با «اب» شروع مى شود و اگر زن باشد با «امّ».
در روایات اسلامى در میان کنیه هاى فاطمه زهرا(علیها السلام) کنیه عجیبى دیده مى شود که چشم انداز دیگرى از عظمت فوق العاده آن حضرت را ترسیم مى کند، به حدیث زیر گوش فرا دهید:
۳ـ در «اسد الغابه» آمده است:
«کانَتْ فاطِمَهُ تُکَنّى اُمُّ اَبیها;(۶) کنیه فاطمه امّ ابیها (مادر پدرش!) بود».
این معنا در کتاب «استیعاب» از امام صادق(علیه السلام) نیز نقل شده است.(۷)
این تعبیر عجیب که نظیر آن درباره هیچ یک از زنان اسلام دیده نشده، نشان مى دهد که این دختر با وفا آنچنان نسبت به پدرش محبّت مى کرد که گویى «یک مادر» براى او بود.
مى دانیم پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) در همان کودکى مادر خود را از دست داد، ولى این دختر از همان خردسالى از هیچ گونه محبّت و دلسوزى درباره پدر بزرگوارش فروگذار نکرد
هم دخترى دلسوز و فداکار و هم مادرى مهربان و ایثارگر و هم یارى وفادار محسوب مى شد که شواهد آن را در روایات گذشته خواندیم.

۱ . تاریخ بغداد، جلد ۲، صفحه ۳۳۱ .
۲ . ذخائرالعقبى، صفحه ۲۶ .
۳ . هود، آیه ۴۶ .
۴ . زمر، آیه ۶۵ .
۵ . حاقه، آیه ۴۴ تا ۴۶.
۶ . اسد الغابه، جلد ۵، صفحه ۵۲۰ .
۷ . استیعاب، جلد ۲، صفحه ۷۵۲ .