عروسک، رسانه همراه کودک

می خواهم مطلب را با یک سوال هر چند رایج و کلیشه ای شروع کنم. اما بیایید یک قرار حتمی‌بگذاریم، چیزی شبیه قول دادن، قبل از خواندن پاسخ کمی تأمل کرده و خود به سوال پاسخ گویید:چه نوع رسانه هایی را می‌شناسید؟ رادیو، تلویزیون، روزنامه،سینما، اینترنت، موبایل و…

آیا می دانید رسانه هایی که کودک شما استفاده می‌کند و در طول دوران کودکی او، شب و روز، همیشه می توانند با یک پیام دایمی همراه او باشند و اتفاقاً خود شما و با انتخاب خودتان آنها را برای او فراهم کرده اید، چه چیزهایی هستند؟
فیلم!تلویزیون! خب اینها هم درست است. اما یک فیلم نمی تواند همیشه همراه کودک شما باشد. یکبار، دوبار، ده بار یا بیشتر آن را می‌بیند بعد کنارش می‌گذارد و فیلم بعدی . تلویزیون هم همیشه هست اما نه با یک برنامه و پیام ثابت و دایم.
شاید کمی غیر عادی به نظر برسد اما آنچه مد نظر من است عروسک کودک شماست. بله! عروسک نوعی رسانه است که همراه همیشگی کودک شماست، مادامی‌که هنوز برای او جذابیت داشته باشد و بیشتر اگر به او دلبسته باشد تا دوران نوجوانی و جوانی. کم نیستند نوجوانانی که هنوز عروسک های خود را به عنوان یادگارهای شیرین دوران کودکی خود نگه داشته و به آن عشق می ورزند.
عروسک را از این جهت رسانه می نامم که پیامی را برای کودک شما به ارمغان می آورد. پیامی‌که همیشه و در هر لحظه که کودک شما به آن می نگرد، به او یادآوری می‌شود. مطمئنم که خود پاسخ این پرسش را می دانید که اهمیت و نقش عروسک در زندگی کودک شما چیست؟ و بنابراین می توانید بر اساس آن حدس بزنید که پیامی‌که رسانه عروسک برای کودک شما می آورد، می تواند چه تأثیری داشته باشد؟
عروسک ها یکی از الگوهای زندگی کودک شما هستند. الگوهایی که با استفاده از عواطف کودک به او نزدیک می‌شوند و در بازیهای کودکانه اعم از خاله بازی ها، دزد و پلیس ها و… شیوه های زندگی را به آنها می آموزند. امروزه با تنوع عروسک ها و ربات ها و… دیگر عروسک منحصر به دختران نیست و تمام کودکان اعم از دختر یا پسر حداقل یک عروسک دارند که با آن بازی کنند. در طول بازی با آن، پیام غیر محسوسی که عروسک به همراه خود دارد، مرتب برای او تکرار می‌شود تا ملکه ذهن او شود و کودک شما تبدیل به وسیله ای در دست صاحبان این رسانه شیرین در راستای منافع شان خواهد شد.
حتماً با خواندن این سطرها با خود خواهید گفت: «وای باز هم موعظه»؛ البته حق دارید، چون اینقدر در این مورد شنیده اید که عروسک باربی فلان، عروسک بتمن بهمان، که دیگر خسته شده اید. اما من قصدم چیز دیگری است. می خواهم به جای دادن ماهی فنون ماهی گیری را به شما یاد دهم. می خواهم به عنوان یک مشاور ارتباطی همراه شما به یک عروسک فروشی بیایم تا هر عروسکی پسند کردید، اعم از باربی، بِرَت، مرد عنکبوتی، دارا و سارا و… برای کودکتان بخریم و به او هدیه دهید. اما نه مثل همیشه، این دفعه با آگاهی نسبت به پیامی‌که این عروسک به همراه دارد و توجه به تأثیرات این پیام در نحوه تربیتی که شما می خواهید برای کودک خود برگزینید. کلیت کار این است که شما پیام رسانه عروسک را شناسایی کرده و سپس متناسب با معیارهای خود آن را انتخاب می‌کنید. انتخابی آگاهانه که اگر در آینده کودک شما جوانی شد با رفتارهای خاص که مورد پسند شما نبود، او را سرزنش نکنید که این بچه ناخلف، چه کارها که نمی‌کند، ما کی اینگونه بودیم؟ و… بلکه این انتخاب خود را به یاد آورید و بگویید خود کرده را…. و یا بالعکس از داشتن چنین جوانی به خود ببالید و شاکر باشید آگاهی و انتخابتان را و در نهایت دعاگو باشید مشاورتان را.

مرحله اول:

داشتن معیاری برای انتخاب

معیار شما برای انتخاب یک عروسک به عنوان یک رسانه که پیامی‌به همراه دارد چیست؟
خب! از من زیاد انتظار کمک و همیاری در این زمینه نداشته باشید. من تنها یک مشاور ارتباطی هستم. وظیفه من تنها یاری کردن شما در شناخت پیام آن است. اما می توانم یک راهنمایی کنم تا شما «معیارهای خودتان» را شناسایی کنید. یک معیار مناسب می تواند ارزش ها و اعتقادات و اصول تربیتی باشد که شما برای تربیت کودک خود می پسندید. کودک خود را هنگامی‌که بزرگ شده، تجسم کنید. می خواهید چگونه باشد؟ برای اینگونه بودن باید چه ارزشها، اعتقادات و اصولی را یاد بگیرد؟

مرحله دوم:

شناسایی پیامی‌که هر عروسک به همراه دارد

شناخت پیام نیاز به کمی تامل و فعالیت دارد که البته کاری جذاب است. شما باید تشخیص دهید که عروسک انتخابی علی رغم سکوتش، چه می‌گوید؟ بدین منظور باید ابتدا بتوانید عناصر و اجزا عروسک را شناسایی کنید.

۱-شناسایی شخصیت عروسک:
این عروسک از روی کدام شخصیت داستانی یا فیلمی ساخته شده است؟
سیندرلا، مرد عنکبوتی، بتمن، گوسفندها یا… در این داستان یا فیلم این شخصیت چه ویژگی هایی دارد. قهرمان است یا ضد قهرمان، فعال است یا منفعل، یک قهرمان خشن است یا یک پرخور، راست گو یا دروغگو و… مطمئن باشید کودک شما خواه ناخواه داستان یا فیلم این شخصیت را خواهد شنید یا دید و از آن الگوبرداری خواهد کرد.

۲-توجه به اشارات غیر کلامی
اگر نتوانستید شخصیت داستانی یا فیلمی عروسک را تشخیص دهید، از راهکار دیگری استفاده کنید. می توانید اشارات غیرکلامی عروسک را شناسایی کنید تا بتوانید پیام آن را تشخیص دهید. به خاطر داشته باشید «آن کس است اهل بشارت که اشارت داند». برخی این اشارات عبارتند از:

جنسیت عروسک

عروسک مؤنث است یا مذکر؟ یا اصلاً از نوع حیوانات یا اشیاء تخیلی است؟ جنسیت عروسک در کنار سایر پیام هایش به کودک شما نقش ها و انتظاراتی را که سازندگان عروسک و بعد شما به عنوان انتخاب کننده آن از یک جنسیت مد نظر دارید به کودک تان می آموزد.

سن عروسک

آیا عروسک همسن کودک شما است یا سنین نوجوانی یا جوانی را برای کودک شما به تصویر می‌کشد؟
این حق شماست که انتخاب کنید شاید دوست داشته باشید عروسکی تهیه کنید که سن جوانی کودک شما را از اکنون برای او مجسم کند. فقط آگاهانه این کار را انجام دهید. توجه کنید که عروسک چه الگوی رفتاری را برای جوانی به کودک شما ارایه می دهد.

قومیت عروسک

رنگ پوست، چشم و موی عروسک و شکل چشم و لب و… نشانه هایی هستند که شما می توانید بر اساس آن قومیت عروسک را شناسایی کنید. قومیت عروسک همراه با سایر نشانه ها در تصورات کودک از قومیت های مختلف تأثیر گذار خواهد بود . عروسک یکی از ابزارهای کلیشه سازی له یا علیه قومیت ها محسوب می‌شود. من وقتی کودک بودم عروسکی سیاه پوست با گوشواره های بزرگ داشتم که وقتی توی سر او می زدم شروع به حرکت می‌کرد. این عروسک کلیشه برده بودن و برده ماندن سیاهان را در ذهن من تثبیت کرده بود.

پوشش عروسک

عروسک مدنظر شما چه پوششی دارد؟ مدل لباس آن چگونه است؟ مارک خاصی روی آن هست یا نه؟ فرم مخصوص مربوط به سازمان خاص مثل ارتش یا امدادگران صلیب سرخ یا… را دارد؟ این فرم متعلق به کدام کشور است؟ آیا این پوشش را شما برای کودک خود می پسندید ؟ به خاطر داشته باشید که کودک شما اگر این عروسک را دوست داسته باشد پوشش او را الگوی خود قرار می دهد و در هر لباس فروشی اولین چیزی که می‌بیند لباس هایی از همین دست است. بعدها وقتی بزرگ شد افرادی با این پوشش ها را به طور ناخودآگاه دوست خواهد داشت.

آرایش عروسک

آرایش عروسک آن قدر امری بدیهی به نظر می رسد که دیگر هیچ کس هنگام خرید به آن توجه نمی‌کند. عروسک مدنظر شما چه قدر آرایش چهره و بدن دارد؟ موی او چه مدلی است؟ به نظر شما این شیوه و این مقدار آرایش عروسک چه اثراتی برای کودک شما به همراه خواهد داشت؟
مسلم بدانید که کودک شما می تواند تفاوت چهره آراسته به مواد آرایشی یا مدل موی خاص عروسک را از چهره بی آرایش و موهای ساده خود تشخیص دهد. اما هنوز قادر به درک معصومیت کودکانه چهره خود نیست. او زیبایی خیره کننده عروسکش را می‌شناسد و اگر سن عروسک هم بزرگتر از سن او باشد الگویی قوی برای بزرگسالی خود پیدا خواهد کرد. این دیگر بستگی به انتخاب شما خواهد داشت.
منبع:نشریه کودک، شماره۶۲