اثر بازیهای رایانه ای بر کودکان و نوجوانان

پدیده ی جدید دانش بشری که تقریباً در همه ی شئون زندگی اسنان راه یافته است. همچون دیگر ساخته های دست بشر دو رو دارد که یک روی آن استفاده صحیح در کارها و کمک به رشد و سعادت بشر است و روی دیگر آن استفاده غلط است که معمولاً جز در موارد علمی و شغلی از آن استفاده می‌شود.

آنچه بیشتر کودکان و نوجوانان را شیفته خود می‌کند، بازی های رایانه ای است. پیشرفت کیفیتی این بازی ها به فاصله ی کوتاهی در ایران رواج یافته و بازار اسباب بازی و لوازم سمعی و بصری را به تسخیر خود در آورده است.
این بازی ها که دارای تصاویر دو بعدی است تا ۵۰ درصد با تصاویر واقعی انطباق دارد و همچنین دارای موسیقی متن هستند. چیزی که اخیراً بر تعداد طرفداران این بازی ها افزوده. قیمت مناسب آنها برای مصرف کننده است. علاوه بر این چون کودک و نوجوان خود اجرا کننده و در بطن بازی است و همراه با سایر شخصیّت های بازی درگیر ماجراهایی می‌شود که طراح بازی برای او تدارک دیده است. برای او بسیار جذاب است.
این بازی ها با استفاده از تصاویر پر تحرک و صداهای مهیج، دنیایی از هیجان را به این انسانها تشنه جنب و جوش ارزانی می‌کند و همین جذبه، روح و جسم آنان را مطیع خود می سازد و به عالمی از تخیلات می‌برد که خود را محور و قهرمان اصلی ماجرا می پندارند.
محاسن بازی های رایانه ای
– یادگیری را آسان و توجه بچه ها را جلب می‌کند.
– با رایانه هر چند بار که بخواهند، می توانند موضوعی را ببینند و مرور کنند.
– برنامه های بسیار متنوعی هستند که به کودکان امکان می دهد تا نقاشی ها یا داستان هایی را خلق کنند و یا بازی هایی هستند که کودکان را به تاریخ یا جغرافیا علاقه مند می‌کند.
– برنامه آموزشی به کودکان کمک می‌کند تا مهارت هایی را تمرین کنند.
– کودک بدون کثیف کردن لباس ها و اطراف می تواند به راحتی نقاشی بکشد و رنگ ها را عوض کند. مثلاً اگر از رنگ سبز لباس نقاشی اش خوشش نیامد آن را قرمز می‌کند، رنگ قرمز رضایت او را فراهم نکرد رنگ آبی و …
– مفاهیم و مبانی ریاضیات را با کمک شکل های کودکانه به کودک آموزش می دهد.
– به عقیده ی بعضی از پزشکان، بازی های رایانه ای به کودکان کمک می‌کند که به داروهای مسکن کمتر احتیاج پیدا کنند.
– بازی های رایانه ای بچه ها را وارد دنیایی می‌کند که کنترلش در دست آنهاست و به همین دلیل آنها از این بازی لذت می‌برند.
– باعث هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات ظریف کودک می‌شود.
– وسیله ی کمک آموزشی برای معلولین و پرکردن اوقات فراغت آنان است.
معایب بازی های رایانه
الف) آسیب های جسمانی
چشمان فرد به دلیل خیره شدن مداوم به صفحه ی نمایش رایانه، به شدت تحت فشار نور قرار می‌گیرد و دچار عوارض می‌گردد. مشاهدات نشان داده است که نوجوانان چنان غرق بازی می‌شوند که توجه نمی‌کنند تا چه حد از لحاظ بینایی و ذهنی بر خود فشار می آورند.
به دلیل این که کودک در یک وضعیت ثابت تا ساعت ها می نشیند، ستون فقرات و استخوان بندی او دچار مشکل می‌شود. همچنین احساس سوزش و سفت شدن گردن، کتف ها و مچ دست از دیگر عوارض کار نسبتاً ثابت و طولانی مدت با رایانه است.
پوست فرد در معرض مداوم اشعه هایی قرار می‌گیرد که از صفحه رایانه پخش می‌شود.
ایجاد تهوع و سرگیجه خصوصاً در کودکان و نوجوانانی که زمینه صرع دارند، از دیگر عوارض بازی های رایانه ای است .
ب) آسیب های روانی – تربیتی
۱- تقویت حس پرخاشگری
مهمترین مشخصه بازی های رایانه ای حالت جنگی اکثر آنهاست و این که فرد باید برای رسیدن به مرحله ی بعدی بازی با نیروهای به اصطلاح دشمن بجنگد، استمرار چنین بازی هایی کودک را پرخاشگر و ستیزه جو بار می آورد.
«خشونت» مهمترین محرکه ای است که در طراحی جدیدترین و جذابترین بازی های کامپیوتری به حد افراط از آن استفاده می‌شود، چهره های معروف هالیوود که در فرهنگ ما انسان های ضد ارزش و غیر اخلاقی هستند، در این بازی ها به صورت قهرمان های شکست ناپذیر جلوه نمایی می‌کنند.
۲- انزواطلبی
کودکانی که به طور مداوم با این بازی ها در گیرند، درونگرا می‌شوند، در جامعه منزوی و در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران ناتوان می‌گردند. روحیه ی انزوا طلبی باعث می‌شود که کودک از گروه همسالان جدا شود که این خود سرآغازی برای بروز ناهنجاری های دیگراست.
مادری می‌گوید: فرزندم به بازی های رایانه ای معتاد شده است. او هر روز خود را به صفحه ی تلویزیون می رساند و از دنیای بیرون به کلی بی خبر است. حتی متوجه رفت و آمد میهمانان نمی‌شود و همیشه بعد از دست کشیدن از این برنامه با سردرد و کسالت مواجه می‌شود.
ج) تنبل شدن ذهن:
در این بازی ها به دلیل این که کودک و نوجوان با ساختنی ها و برنامه های دیگران به بازی می پردازد و کمتر قدرت دخل و تصرف در آنها پیدا می‌کند. اعتماد به نفس او در برابر ساختنی ها و پیشرفت دیگران متزلزل می‌شود.
د) تأثیر منفی در روابط خانوادگی:
با توجه به این که زندگی در کشور ما نیز به طرف ماشینی شدن پیش می رود و در بعضی خانواده ها زن و مرد شاغل هستند و یا بعضی از مردان بیش از یک شغل دارند، خود به خود روابط عاطفی و در کنار هم بودن خانواده کمتر شده، و عده زیادی از این وضع و وجود تلویزیون به عنوان جعبه ی جادویی که باعث سرد شدن روابط خانوادگی شده ناراضی هستند و حالا نیز جعبه ی جادویی دیگری یا جاذبه ی سحرآمیزتری به نام رایانه اضافه بر این وضعیت شده و مشکلات را دو چندان کرده است.
و) افت تحصیلی
به دلیل جاذبه ی مسحور کننده ای که این بازی ها دارد، بچه ها وقت و انرژی زیادی را صرف بازی با آن می‌کنند، حتی بعضی از کودکان صبح، زودتر از وقت معمول بیدار می‌شوند تا قبل از مدرسه کمی‌بازی کنند و وقت های تلف شده را هم بدین صورت جبران می‌کنند یکی از والدین اظهار می دارد که در سال گذشته پسرم بهترین نمرات را داشت امّا از وقتی که رایانه برایش خریده ایم روزی ۲ الی ۳ ساعت وقت خود را صرف بازی می‌کند و از لحاظ تحصیلی افت پیدا کرده است.
راهکارها
– اگر چنانچه قرار است از بازی های کامپیوتری استفاده کنید. بهتر است بازی های تصویری خلاق که کودکان باید به وسیله ی آنها، معماهایی را حل کنند، بیش از بازی های دیگر مورد توجه قرار دهید.
– بازی دسته جمعی کودکان، با ابزارهای تصویری کمتر مسئله ساز است. این اسباب بازی ها، زمانی مخرب خواهد بود که کودک به تنهایی برای ساعات طولانی، غرق بازی شود.
– والدین وقت بیشتری را به کودک و نوجوان خویش اختصاص بدهند. هر قدر وقت گذاری و ارتباط صحیح بین والدین و فرزندان بیشتر باشد. زمینه چنین بازی هایی کمتر فراهم می‌شود.
– بهتر است که والدین همراه فرزندان خود به کوهستان، باشگاه ها و میادین ورزشی بروند و به کارهای مورد علاقه آنها بپردازند تا انرژی عصبی و روانی آنان تخلیه شده و توجهشان از بازی های رایانه ای منحرف شود.
– به فرزندتان اجازه ندهید در فاصله ی نزدیکی از صفحه رایانه بنشیند.
– از رایانه های با صفحه کوچک استفاده کنید.
– نور صفحه تلویزیون را کم کنید.
– ضروری است بچه ها به طور مرتب بین دو نوبت بازی استراحت کنند.
– چشم ها باید مسلط به صفحه رایانه باشد.
– روشنایی اتاق به نحوی تنظیم شود که زنندگی نور به حداقل برسد.
– بهتر است والدین با کودکان صحبت کنند که فقط روزهای تعطیلی مجاز به استفاده از این بازی ها هستند.
– با استدلال و منطق آسیب هایی را که کامپیوتر به کودکان وارد می آورد، متذکر شوید.
مخرب ترین بازی های تصویری بازی هایی هستند که تصاویر آنها به طور مکرر بر صفحه ظاهر می‌شوند و کودک باید به تمام تصاویری که از برابر چشم وی می‌گذرند شلیک کند. لذا توصیه می‌شود از این گونه بازی ها کمتر در دسترس کودک قرار گیرد.
منبع مقاله :
حبیب الهی، محمد، صادقیان، مهناز، چراغچی، افتخار السادات، (۱۳۹۲)، کودک و بازی، اسباب بازی، قم: ابتکار دانش، چاپ اول