ولایتعهدی امام رضا علیه السلام

تقارن ۲۹ صفر ۱۴۲۱ ه. ق سال روز شهادت ثامن الحجج حضرت امام رضا علیه السلام با ۱۴ خرداد ۱۳۷۹ ه. ش سال روز حلت حضرت امام خمینى علیها السلام (۱) و سال امام على علیه السلام – اعلام شده از سوى مقام معظم رهبرى (۲)- از ویژه گى خاصى بررخودار است.

امام رضا علیه السلام در سال ۱۴۸ ه. ق در مدینه چشم به جهان گشود و در سن ۵۵ سالگى مسموم و در سال ۲۰۲ به شهادت رسید (۳) و در سناباد مشهد کنونى به خاک سپرده شد. (۴)
پدرش امام موسى بن جعفر علیهما السلام و مادرش مشهور به خیزران، اروى (۵)، نجمه، ام البنین و تکتم (۶) بوده است.
نقش انگشتر امام رضا علیه السلام «ما شاء الله ولا حول ولا قوه الا بالله » بوده است. (۷)

هدف مامون از ولایتعهدى
مامون با تظاهر به تشیع (۸) – در صدد رفع مشکلاتى بود که از ناحیه ى علویون – از آغاز خلافت – بر سر راهش قرار گرفته بود او در این مبارزه، گام به گام حرکت کرد و در آخرین مرحله، تحمیل «ولایتعهدى » به امام رضا علیه السلام بود.
مامون در برابر اعتراضى که در مورد ولایتعهدى امام علیه السلام بر او شد چنین پاسخ داد:
«این مرد [امام رضا علیه السلام] کارهاى خود را از ما پنهان کرده و مردم را به امامت خود مى خواند ما او را بدین جهت ولى عهد قرار دادیم که مردم را به خدمت ما بخواند و به خلافت ما اعتراف نماید و در ضمن شیفتگان ایشان بدانند که او آن چنان که ادعا مى کند، نیست؛ و این امر (خلافت) شایسته ما است نه او! و همچنین ترسیدیم، اگر او را به حال خود بگذاریم در کار ما شکافى به وجود آورد که نتوانیم آن را پر کنیم و اقدامى علیه ما بکند که تاب مقاومتش را نداشته باشیم. اکنون که در رابطه با وى این شیوه را پیش گرفته و در کار او مرتکب خطا شده و خود را با بزرگ کردن او در لبه ى پرتگاه قرار داده ایم، نباید در کار وى سهل انگارى کنیم. بدین جهت باید کم کم از شخصیت و عظمت او بکاهیم تا او را پیش مردم به صورتى در آوریم، که از نظر آنها شایستگى خلافت را نداشته باشد، سپس در باره ى او چنان چاره‌اندیشى کنیم که از خطرات او که ممکن بود متوجه ما شود جلوگیرى کرده باشیم ». (۹)
«ابا صلب هروى » نیز در خصوص واگذارى ولایتعهدى به على بن موسى الرضا علیه السلام مى گوید:
«ولایتعهدى را به امام واگذاشت، تا به مردم نشان دهد که او چشم به دنیا دارد و بدین ترتیب، موقعیت معنوى خود را پیش آن ها از دست بدهد». (۱۰)
به غیر از اهدافى که مامون در مورد ولایتعهدى حضرت اظهار کرد، براى کنترل امام رضا علیه السلام نیز نگهبانان و جاسوس هایى را گمارد تا اخبار امام را به وى برسانند. (۱۱)

عکس العمل امام رضا علیه السلام در برابر پیشنهاد ولایتعهدى
اولین واکنش امام هشتم علیه السلام نسبت به پیشنهاد مامون در خصوص ولایتعهدى، این بود که از آمدن به خراسان سرباز زد چرا که آمدن او به «مرو» یک پیروزى سیاسى براى مامون به حساب مى آمد. (۱۲)
کلینى از «یاسر خادم » و «ریان بن صلت » نقل کرده است: وقتى کار امین پایان یافت و حکومت مامون استقرار یافت، نامه اى به امام علیه السلام نوشته و از او خواست تا به خراسان بیاید، ولى امام هرگز به درخواست او جواب مساعد نمى داد (۱۳) مامون در سال ۲۰۰ه. ق نامه ها و پیک هاى متعدد به مدینه، حضور حضرت رضا علیه السلام فرستاد و آن حضرت را با تاکید و تشدید به خراسان دعوت کرد (۱۴) در حدیث آمده است: مامون از نوشتن نامه در این رابطه دست بردار نبود. (۱۵)
تا این که «رجاء بن ابى الضحاک » را مامور کرد که امام علیه السلام را به این مسافرت مجبور کند. (۱۶)

پی نوشت :

۱) تقویم روز شمار ۱۳۷۹، ۱۴ خرداد ۱۳۷۹.
۲) سخنرانى معظم له به مناسبت تحویل سال نو ۱۳۷۹.
۳) تاریخ اهل البیت، ص ۸۳، سید محمد رضا حسینى.
۴) بر شطى از حماسه و حضور، ص ۳۶۵.
۵) همان، ص ۱۲۳.
۶) سیره الائمه الاثنى عشر، ج ۲ ص ۳۴۲، هاشم معروف حسنى.
۷) بحار الانوار، ج ۴۹ ص ۲.
۸) مروج الذهب، ج ۳ ص ۴۱۷- ابن اثیر، ج ۶ ص ۴۰۸.
۹) عیون اخبار الرضا، ج ۲ ص ۱۶۷- ۱۶۸ به نقل از حیات فکرى سیاسى امامان شیعه، ج ۲ ص ۷۴، رسول جعفریان.
۱۰) همان، ص ۲۴۱.
۱۱) حیاه السیاسه للامام الرضا علیه السلام، ص ۲۱۴.
۱۲) حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه، ج ۲ ص ۷۸، سال ۱۳۷۱.
۱۳) همان، ص ۷۷.
۱۴) سوگنامه ى آل محمد، ص ۱۱۲، محمد محمدى اشتهاردى.
۱۵) اصول کافى، ج ۱ ص ۴۴۸- مسند الامام الرضا، ج ۱ ص ۶۴.
۱۶) حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه، ص ۷۸.
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره۴.